Magazyn6 1201

908

MERKANTYLIZM — METALE I METALURGJA

pisarzy są dobrem odzwierciedleniem mer-kantylizmu, to inne koncepcje tych samych pisarzy należały do fizjokratyzmu, czy też liberalizmu, albo też stanowią odbicie kon-cepcyj i doktryn ekonomicznych ogólnie panujących, a nie będących specjalną cechą charakterystyczną merkantylizmu.

Literatura: Cosma EmiUo* L*interpretazionescicntifica delmercan-tilismo. Messina 1907. — DionneŁ* Le nłomercantUisme au XVIII siłcle et au dibut du XIX silcie. Parts 1901. — Dubois A.t Prócis ds Vhistoire des doctrtnes śconomigues dans leurs rapporls avec les fails et les instilutions. Parts 1903. — Eapinas Atfr&di La troisitone phase et la dissolution du mercantilisme. „R£vue intemationale de Socioloffie**. Parts 1902. — Fumiss Edgar* The Posilion ofth$ Laborer in a System of Nalionalism. A Study ofthe Labor Theories of the Later Mercantilism. Boston and New York 1920. -Heekechtrr E. F.s Mercantilism. „Econo-mic History Rewiom". Nowember 1936.    Heyklng Edmund. Zur

Geschichte der Handeisbilanstheone. Berlin 1880. — Uorrocks J. W.t A Short History of Mercantilism. London 1926.— Mon-roo Arthur BU; Monetary Theory btfore Adam Smith. Cambridge 1923. — Schmeht Hialmar. Der theoretische Gehall des englischsn Merkantilismus. Kieł 1900. — Siirdninfa Br.* The Theory ofthe Balance of Trads; A Study in Mercantilism. Hdsingfors 1923. — Vinor J.t Bnglish Theortes of Foreign Trade before Adam Smith. „Journal of Political Economy**. 1930.

Józef Świdrowski.

Metale i metalurgja.

i. Uwagi wstępne 2. Żelazo. 3. Metale nieżelazne. a) Spożycie, b) Aluminjum. c) Miedź, d) Cyna. e) Cynk. f) Ołów. g) Nikiel, h) Magnez, i) Inne metale.

1. Uwagi wstępne. Z punktu widzenia chemji klasycznej — metalami nazywamy grupę pierwiastków chemicznych posiadającą specjalne cechy fizyczne i chemiczne, odróżniające się od drugiej grupy pierwiastków, t. zw. metaloidów.

Następujące cechy fizyczne są charakterystyczne dla metali: budowa krystaliczna, połysk metaliczny, duże przewodnictwo cieplne i elektryczne, zdolność do plastycznej przeróbki drogą walcowania, kucia, prasowania i ciągnienia; główną cechą chemicznie odróżniającą metale od metaloidów jest to, że tlenki metali, reagując z wodą tworzą zasadowe związki zwane inaczej al-kaljami, tlenki zaś metaloidów tworzą w tym wypadku — kwasy.

W technice współczesnej bardzo rzadko mamy do czynienia z metalami chemicznie czystemi, raczej użytkowujemy je w postaci stopów metali, lub metali i metaloidów. Stopy te noszą nazwę podwójnych, o ile w skład ich wchodzą zasadniczo dwa składniki; klasycznemi przykładami są: stal-stop żelazo-węgiel, bronz-miedź z cyną i t. p.

lub stopami wieloskładnikowemi, gdy stop złożony jest z kilku składników, celowo wprowadzonych do stopu. Składniki takie noszą nazwę składników stopowych i znajdują się w stopie zwykle w ilości mniejszej, aniżeli składnik podstawowy. W wielu wypadkach stopy zawierają nieznaczne ilości składników dodatkowych, nie dających się usunąć w trakcie procesów hutniczych wskutek trudności technicznych. Składniki takie nazywamy domieszkami względnie zanieczyszczeniami, o ile obniżają one użytkową wartość metalu, względnie stopu.

Metale dzielimy na grupę metali ciężkich (żelazo, miedź, nikiel, złoto, antymon i t. p.) i grupę metali lekkich (aluminjum, magnez, sód, beryl i t. p.), względnie poza grupą żelaza i jego stopów odróżniamy grupę metali półszlachetnych (miedź, aluminjum, cyna, cynk i t. p.) oraz metali lub kruszców szlachetnych: srebro, złoto, platynę.

Metale i ich stopy mają zastosowanie praktyczne po ich przeróbce i po nadaniu im odpowiedniego kształtu użytkowego. Nadanie kształtu następuje albo drogą bezpośrednią — przez odlewanie, albo drogą pośrednią — przez przeróbkę plastyczną (walcowanie, kucie, prasowanie, ciągnienie) bloków poprzednio odlanych.

2. Żelazo. Żelazo w stanie czystym ma w technice współczesnej ograniczone rozpowszechnienie; najczystszą postacią jego jest żelazo otrzymane drogą procesów elektrolitycznych (99,97% Fe), w technice zaś używane jest t. zw. „żelazo Armco“ (99,9% Fe) wyrabiane metodami hutniczemi i znajdujące zastosowanie do celów specjalnych. Pomijając te wszystkie wypadki, kiedy żelazo jest jednym ze składników stopowych, uważać należy za podstawowe stopy żelaza z węglem. Dzielimy je zwykle na dwie grupy: stale — o zawartości węgla nieprze-kraczającej 1,75% i surówki — zawierające węgla powyżej 1,75%.

Stale cechuje specjalna zdolność hartowania się i wyżarzania, jak również odpuszczania, czyli poddawania się procesom termicznej (cieplnej) obróbki, co łącznie ze zdolnością tworzenia stali stopowych (w połączeniu z dodatkami stouowemi Mn, Ni, Cr, Mo i t. p.) zapewnia technice współczesnej ogromną skalę możliwości konstrukcyjnych i gospodarczych. Surówka jest materjałem wyjściowym, tak dla otrzymania wszelkich gatunków stali, jak i żeliwa. Żeliwem na-