Magazyn6 2001

916

METALE I METALURGJA

Górnym Śląsku początek hutnictwa cynkowego opiera się na przywileju królewskim uzyskanym w 1704 przez I. Gieschego, kupca z Wrocławia. Najważniejszą rudą cynkową jest t. zw. blenda cynkowa, czyli siarczek cynku. Rudy tlenkowe, a szczególnie łatwo przerabiane t. zw. galmany (ZnCO_a) są już na wyczerpaniu. Przeciętna zawartość cynku w rudzie waha się w granicach 30—55%. Rudy cynkowe często zawierają kadm w ilości około 0,3%, a w niektórych wypadkach nawet do 5%. Blenda cynkowa często występuje jednocześnie z blendą ołowianą i dlatego produkcja tych dwóch metali, szczególnie u nas, jest w ścisłym związku. Cynk otrzymuje się na drodze suchej po wstępnem prażeniu utleniającem, przy którem siarczki wydzielają bezwodnik siarkowy, przerabiany w hutach bezpośrednio na kwas siarkowy. Metoda ta polega na reduku-jącem topieniu w piecach muflowych lub retortowych, przyczem zbierany zostaje destylat metalu i odlewany w płyty, jako cynk surowy, zawierający zanieczyszczenia ołowiu i żelaza. Surowy cynk poddawany jest przetapianiu rafinacyjnemu, poczem otrzymujemy t. zw. cynk hutniczy. Przy zastosowaniu metody mokrej — prażonka poddaje się działaniu kwasu siarkowego, przyczem około 90% Zn przechodzi w roztwór, z którego po wytrąceniu zanieczyszczeń żelaza, srebra, ołowiu itp. drogą elektrolizy otrzymujemy cynk elektrolityczny. Od czystości rud i zastosowanych metod zależy gatunek cynku.

Cynk daje się przerabiać plastycznie’ na blachy, folje, drut i pręty; posiada dobre własności odlewnicze i należy do metali najbardziej odpornych na korozję. Cynk stosowany jest jako składnik szeregu stopów, a przedewszystkiem mosiądzu, tombaku i nowego srebra; z tych też względów ma poważne znaczenie w przemyśle amunicji; również w znacznych ilościach używany jest cynk do cynkowania wyrobów żelaznych, a przedewszystkiem blachy. Ponadto znajduje on zastosowanie przy produkcji białej farby, t. zw. bieli cynkowej.

Polska zaliczana jest do krajów, gdzie występowanie rud cynkowych jest dość znaczne i przemysł cynkowy może odgrywać rolę nawet w skali światowej. Najbogatsze złoża cynku znajdują się na Górnym Śląsku, w okolicy Tarnowskich Gór i koło Olkusza, poza tern stwierdzone są w okolicach Siewierza, Trzebini, Chrzanowa i przypuszczalnie są w Górach Świętokrzyskich w okolicy Kielc i również w Lipkach koło Truskawca.

Zasoby cynku w rudach krajowych o zawartości powyżej 6% metalu, wraz z zapasami na hałdach, oszacowano na około 3,5 mil. tonn. Obecny stan krajowej produkcji kruszców nie wystarcza do pokrycia zapotrzebowania krajowych hut cynkowych, co powoduje konieczność importu wzbogaconych rud, których sprowadzano w ilościach według tabeli 13.

Tabl. 13.

	1928	1930	1932	1934	193& *937
	tonn
Wydobycie rudy kraj. (przeliczone na wzbog.)..... Import.......	321 OOO 191 OOO	462 000 207 684	73 OOO 100 743	161 OOO IOO 848	*43 3** 73067	190 no 115 580
Razem ....	512 OOO	669 684	173 745	261 848	216 378	305 690

Do chwili obecnej eksporterem rudy cynkowej do Polski są Niemcy, lecz w ostatnich czasach wskutek znacznej rozbudowy hutnictwa cynkowego w Niemczech tracą one dla nas wartość i przemysł nasz przestawia się na inne źródła zaopatrzenia, z których na pierwsze miejsce wysuwa się Rumunja i Italja, względnie kraje pozaeuropejskie.

Cynk jtst jedną z tych dziedzin naszej działalności gospodarczej, w której do niedawna zajmowaliśmy poważną pozycję w całokształcie gospodarki światowej. Rokiem największego rozkwitu naszego był rok 1930. Pozycja nasza od tego czasu szybko maleje, a przyczyny tego są natury nietylko konjunkturalnej, lecz i strukturalnej.

Specjalnie niekorzystne warunki geograficzne naszych hut cynkowych, położonych zbyt daleko od tanich światowych dróg wodnych spowodowały, że w związku ze spad-