Magazyn6 1301

909

METALE I METALURGJA

zywamy materjal, z którego są wykonane wszelkiego rodzaju odlewy użytkowe, tak do części maszyn (podstawy, cylindry, koła zębate i t. p.), jak i w budownictwie (rury wodociągowe i kanalizacyjne, radjatory, zlewy i t. p.) lub gospodarstwie (wanny, piece, naczynia, blachy kuchenne i t. p.). Gatunki surówki odlewniczej stopione z in-nemi składnikami w odlewniach dają ten materjal na odlewy, który nazwaliśmy żeliwem.

Przy zawartościach węgla poniżej 0,9% otrzymujemy gatunki stali miękkiej, zwane powszechnie żelazem handlowem, używane jako materjal konstrukcyjny (do 0,55% węgla) i jako stale narzędziowe (powyżej 0,55% węgla).

Żelazo handlowe spotykamy na rynku w postaci blach oraz różnych gatunków żelaza prętowego (okrągłe, kwadratowe, płaskie) i taśmowego, żelaza fasonowego (kątowniki, ceowniki małe, półokrągłe i t. p.), żelaza uniwersalnego (w postaci pasów różnej grubości, szerokości i długości), wal-cówki do drutów i nakoniec żelaza kształtowego (ciężkie belki t. zw. dwuteowniki, ceowniki i t. p.).

Po tych wyrobów dochodzi jeszcze produkcja rur, szyn, obręczy i t. p. i innych artykułów, które są wytworami procesów walcowania, ciągnienia lub kucia z gatunków stali innej aniżeli używanej na t. zw. żelazo handlowe; tworzą one tę wytwórczość, która objęta jest nazwą produkcji hutniczej. — Produkcja hutnicza obejmuje poza tern te gatunki btali, które znajdują zastosowanie w postaci narzędzi lub jako wyjściowy materjal dla przemysłu metalo-wo-przetwórczego i uzbrojeniowego, jak również różne gatunki surówki do produkcji stali i żeliwa.

Te trzy liczby: wytwórczość surówki, wytwórczość stali i wytwórczość walcowni łącznie dają obraz istotnego stanu rozwoju przemysłu hutniczego.

Surówkę wytwarzają w hutach w drodze odpowiedniego procesu hutniczego w t. zw. wielkich piecach, przetapiając rudy żelazne w obecności paliwa, którem z reguły jest koks hutniczy, i przy zasileniu wielkiego pieca odpowiednią ilością dmuchu, t. j. powietrza uprzednio podgrzanego w t. zw. nagrzewnicach. Proces otrzymania surówki sprowadza się do odtleniania rud i posiada ogromną gamę odcieni w zależności od rodzaju stosowanych rud i paliwa, względnie konstrukcji pieca, oraz gatunków otrzymanej surówki, z pośród której odióżnia-my przedewszystkiem surówkę odlewniczą, o której już wspominaliśmy wyżej, oraz surówki martenowską, besemerowską względnie tomasowską w zależności od metod przeróbki tych surówek na stal.

Metoda martenowska inaczej Siemens-Martina polega na przeprowadzeniu szeregu reakcyj chemicznych w metalu stopionym w piecu płomiennym i ogrzewanym spalinami gazu generatorowego (czadnicowego), przyczem tak gaz jak i powietrze, potrzebne do jego spalania, nagrzewane są do wyższych temperatur w t. zw. regeneratorach lub odzysknicach. Drogą przebiegów che-miczno-metalurgicznych usuwamy niekorzystne zanieczyszczenia względnie wprowa -dzamy domieszki w celu otrzymania określonego gatunku stali. Metoda besemerow -ska wymaga stosowania znacznie kosztowniejszych gatunków surówki i polega na utlenieniu niektórych składników jej drogą przedmuchiwania powietrza przez płynną surówkę, „bez potrzeby dodatkowego rozchodu paliwa", jak głosił patent wzięty w 1855 przez Henry Bessemera. Metoda ta odegrała olbrzymią rolę w rozpowszechnieniu w wieku XIX żelaza, jako materjału konstrukcyjnego, lecz obecnie ustąpiła miejsca metodzie martenowskiej względnie elek-trometalurgicznej.

Metoda tomasowska, zbliżona do metody besemerowskiej, wprowadzona została w celu wykorzystania złóż rudy żelaznej bogatej w fosfor. Metoda odegrała ogromną rolę w rozpowszechnieniu żelaza, ponieważ pozwoliła przez wykorzystanie tanich rud fosforowych ogromnie obniżyć koszt żelaza. Żużle tomasowskie otrzymywane jako uboczny produkt przy tej produkcji, znalazły szerokie zastosowanie jako nawóz sztuczny o zawartości prawie do 25% P,O_b.

Procesy ehktrometalurgiczne, ostatnio znajdujące coraz większe zastosowanie, oparte są na wykorzystaniu przemiany ener-gji elektrycznej na cieplną w piecach elektrycznych, wykonywanych w różnych odmianach konstrukcyjnych. Przebiegi w tych piecach w zasadzie mało różnią się od stosowanych przy metodzie martenowskiei, pozwalają jednak dzięki możliwości uzyskania znacznie wyższych temperatur (w granicach do 1 800—2 ooo^# i wyżej) na bardzo precy-