Magazyn6101

55

NIEMCY

sprawę sprzymierzonych, z nad Renu wycofując się nad Wisłę dla dopilnowania swego udziału w rozbiorach Polski. Antagonizm Habsburgów z Hohenzollernami nie ma zatem charakteru ścierania się zasad kosmopolitycznych z narodowemi, ani walki dwuch wyznań; była to rywalizacja dynastyczna o panowanie nad N. Ród dawnych burgrabiów norymberskich, w Złotej Bulli zaliczony już w poczet elektorów, w połowie w. XVII wyrósł do rzędu potęg w Rzeszy dzięki skupieniu w swych rękach trzech kompleksów terytorjalnych: właściwej mar-chji brandenburskiej, posiadłości nad Renem oraz uwolnionych w 1657 z zależności lennej od Polski Prus Wschodnich. Wielki Elektor ugruntował na tych terytorjach absolutyzm monarszy, podniósł ich zamożność, rzucił podwaliny przyszłej wielkości militarnej. Syn jego przybrał tytuł „króla w Prusiech", wnuk obdarzy! państwo wzorową, ściśle scentralizowaną administracją, doskonalą armją i zasobnym skarbem. Rezultaty pracy trzech pokoleń władców zużytkował Fryderyk II, który u wstępu swego panowania wydarł Habsburgom Śląsk, utrzymywał go w trzech wojnach, w czasie ostatniej z nich, siedmioletniej, stawiając czoło całej bez mała Europie. Przez rozbiór Polski rozszerzył panowanie pruskie nad Bałtykiem i poddał Rzplitą w stan zależności gospodarczej, skupiając zaś około siebie książąt niemieckich, wyznaczył swym następcom przyszłą misję zjednoczenia narodu. Od tego czasu datuje się stuletnia „walka o panowanie nad Niemcami", która wypełniać będzie historję dziewiętnastego wieku aż do jej rozstrzygnięcia przez Bismarcka.

Rewolucja francuska stanowiła w rozwoju N. etap pierwszorzędnego znaczenia. Wskutek licznych przesunięć granic zmieniła się struktura terytorjalna Rzeszy. Zniknęły księstwa duchowne, wolni rycerze, większość wolnych miast; mapa N. jaka wyszła z kongresu wiedeńskiego, była w porównaniu z poprzednią nierównie bardziej uproszczona, skonsolidowana, lepiej odpowiadająca wymogom historji i geografji. Napoleon, burząc średniowieczne cesarstwo (1806), przeprowadził na terytorjach, podlegających bezpośredniemu władaniu lub wpływom Francji, szereg reform w duchu zrównania wszystkich obywateli wobec prawa, zniesienia poddaństwa włościan, wolności rzemiosł i handlu, stworzenia nowoczesnej administracji. W tym samym duchu zmuszone były przeobrazić swój ustrój podeptane przezeń i okrojone Prusy, w których życiu wewnętrznem reformy Steina, Hardenberga i Scharnhorsta oznaczają przejście od stanowej monarchji despotyczno-biurokratycz-nej do nowoczesnego państwa. Ucisk francuski rozdmuchał w całych N. żywe poczucie narodowe, którego zwiastunem był w w. XVIII Herder. Działalność Fichtego, Arndta, Jahna przygotowała grunt pod wielkie powstanie narodowe w 1813, zwane „wojną o wyzwolenie" (Befreiungskrieg). Aczkolwiek na jej czele stanęły Prusy, kongres wiedeński oddał Habsburgom dominujące stanowisko w nowo utworzonym związku Niemieckim, niwecząc równocześnie marzenia patrjotów o prawdziwem zjednoczeniu. Nowo utworzony organizm nie był państwem związkowetn, lecz luźną federacją, której sejm związkowy (Bundestag) we Frankfurcie n/M. przypominał raczej konferencję dyplomatyczną 39 niezawisłych państw, organy zaś wykonawcze pozbawione były siły i znaczenia. Niemniej, w ramach tej organizacji znalazł naród niemiecki możność spokojnego odnowienia swych sił umysłowych i gospodarczych po wielkich burzach okresu rewolucyjno-napoleońskiego. Kierunek polityczny nadawała Austrja, tłumiąc dążenia do wolności i zjednoczenia; Prusy, powiększone na kongresie wiedeńskim o część Saksonji, Westfalję, Nadrenję, niemieckie Pomorze, podporządkowując się narazie reakcyjnym dyrektywom Metterni-cha, przygotowywały zato przyszłą unifikację gospodarczą przez założenie t. zw. związku celnego (Zollverein). Tymczasem w głębinach życia zbiorowego gromadziły się nowe siły, którym nie odpowiadał istniejący stan rzeczy: zamożne mieszczaństwo i inteligencja zawodowa, liczne zwłaszcza w krajach zachodnich i południowych, pragnęły zjednoczenia N. w państwo konstytucyjne i liberalne, gdy tworzące się w okręgach uprzemysłowionych (Saksonja, Nadre-nja, Śląsk) pierwsze kadry robotnicze i młodzież szła za programem radykalnej demokracji. Wybuch rewolucji 1848 postawił na porządku dziennym kwestję zjednoczenia N. W łonie zwołanego do Frankfurtu n/M. pierwszego w dziejach parlamentu ogólno-niemieckiego z powszechnych wyborów ścierały się dwa programy. Zwolennicy Habs-