NDIGCZAS0034762599

Z dziejów stosunków kościelnych na Podhalu. 83

Z dziejów stosunków kościelnych na Podhalu

z końcem XVI i na początku XVII wieku.

Materjałem do niniejszego artykułu, nie roszczącego sobie żadnych pretensyj naukowych, są trzy księgi wizytacyj kościelnych odbytych w roku 1596, 1608 i 1618 na Podhalu. Księgi te znajdują się w archiwum kapituły krakowskiej na Wawelu, a użyczył mi ich najłaskawiej X. kanonik dr. Jan Korzonkiewicz, za co składam Mu najgorętsze podziękowanie.

Nie mam zamiaru zajmować się sprawami organizacji kościelnej. Za jedyne swoje zadanie uważam zebrać z ksiąg wizytacyjnych ten materjał, który nas interesuje ze stanowiska historji kultury na Podhalu, przyczem już z racji treści tych ksiąg nie mogę zajmować się całokształtem zagadnień historycznych odnośnie do owych czasów w stosunku do Podhala.

Wizytacja ż r. 1596 objęła wsi: Tylmanowę, Ochotnicę, miasteczko Krościenko, Szczawnicę, Grynwałd, Kluszkowice, Maniowy, Sromowce Wyżnie, Sromowce Niżnie, Dembno, Łopusznę, Ostrowsko, Waksmund, miasto Nowy Targ, Szaflary, Ludzimierz, Czarny Dunajec, Klikuszowę. Szaflary były zatem ostatnią wsią, do której wizytator biskupi mógł, czy chciał dojechać w kierunku Tatr. Niema zatem wzmianki o Zakopanem. Szereg nazw tych wsi brzmi w księgach wizytacyjnych nieco inaczej, niż dziś. Czytamy mianowicie : Grywałd i Grinwald — Hartlowa (jeszcze w XVIII wieku tak nazywana, n. p. w księdze wizytacyjnej z r. 1727; tak brzmiąca nazwa utrzymała się — według łaskawej informacji p. kusztosza J. Zborowskiego — w ludowej nomenklaturze), Łopuszna i Łopuszno, Wachsmuth i Waxmąnd. Szereg nazw wsi, jak widzimy, nie posiada polskiego brzmienia. Inne ślady obcych elementów znajdujemy również, o czem mowa później

Wymienione wsi obejmowały t. zw. dziekanat nowotarski. Mieściło się w nim niewiele kościołów, kościółków, kaplic i kapliczek, a prawie bez wyjątków były drewniane. W r. 1596 wspomina wizytator biskupi o kilkunastu wsiach, które nie posiadały wcale ani kościoła, ani kaplicy, jak n. p.Kłodne, Mizerna, Biały Dunajec, Bańska, Maruszyna, Leśnica, Krauszów (zwany też Krauszową), Długopole, Morawczyna, Sreniawa (tak! — i to stale zamiast „Sieniawa^ Chochołów, Czerwone, Wróblówka, Rogoźnik, Odrowąż (nazywany w piśmie także „Odrowąs"), Pieniążkowice. Wizytator w r. 1608 wymienia również wsi, pozbawione nawet kaplic, jak n. p. Babiniec, Hałuszowa, Knurów, Stembarg, Gronków (zwany też „Gromkowem" i „Grunkowem"), Skrzypnę, Ratułów (nazywany też — zapewne poprawnie — „Ratułtowem"), Ciche („Ci-

6*