page0096

90 SZKOhA JOŃSKA.

niechybnie popaść w panteizm, albo jak dziś mówią, w monizm. Jednakże Tales nie był panteistą w znaczeniu nowożytnem, bo nie miał nawet systemu lub teoryi wykończonej; rzucił tylko myśl jedne, żeby rozjaśnić zagadkę świata, a myśl tę oparł na kilku obserwacyach. Obserwacye te nie były dostateczne, aby z nich wydobyć system wszechstronny, a zagadka świata tak liczne i różnorodne mieści w sobie pytania, że nie można na wszystkie razem odpowiedzieć jedną formułką wspólną.

Dodam, że główna myśl Talesa nie jest zupełnie oryginalną. Zapewne jest ona niewątpliwie nową, jako filozoficzne pojęcie, ale w szacie poetycznćj od dawna istniała w pieśniach Homera. Stary wieszcz opiewa wszechrodzica Okeanosa, a Tales Okeana przerobił na ideę fizykalną. Przypomina Arystoteles, że pierwsi teologowie, przez których rozumie Homera, Hezyoda i Orfeusza, pojmowali naturę tak, jak ją pojmował Tales. Dla owych piewców starodawnych Okeanos i Tetyda, są sprawcami wszelkiego istnienia i rodzenia na niebie i na ziemi Bogowie u nich przysięgają na Styksowe wody, bo jak mówi Arystoteles, one dla nich najświętsze, bo najdawniejsze! Nie rozstrzyga zresztą Arystoteles pytania, czy owi dawni poeci brali Okeanosa za allegoryą, czy też za bóstwo żyjące. Jednakże dla nas jest niewątpliwem, że twórcy mitologicznych systemów pod szatą allegoryczną ukrywali nie raz spostrzeżenia naukowe, bo mitologia dla ludów pierwotnych jest czemś więcćj, niż tylko zebraniem bajek. Do niej wchodzą wszystkie wiadomości nabyte jakimkolwiek sposobem w czasach przedhistorycznych; wszystko co ludzie wiedzą z astronomii, fizyki lub czego doświadczyli w dziejach, w domu i za granicą, ubierają w mitologiczne obrazy, na spodzie których zwykle głęboka jaka mądrość ukryta. Tym sposobem wiedza przedhistoryczna grecka, skrysztalizowała się w trzech wielkich poezyach Homera, Hezyoda i Orfeusza, a każda z nich w czasach następnych dała początek jakiemu systemowi filozoficznemu. Powinowactwo, zwłaszcza Homera z Talesem, okaże się jeszcze dobitniej, gdy wspomnimy, że Homer był narodowym jońskim poetą, był wcieleniem duchowej potęgi dzielnego, nieustraszonego szczepu. Kosmogonia Talesa drzemie poniekąd w epopejach nieśmiertelnych, gdzie nazywany Okeanos rodzicem, lub rodzeniem lub rodzajem bogów ¹), albo też mowa o nim, że stał

') Homer. II. XIV. 200, 302: &toiv ytrtotc;.

http://rcin.org.pl