page0135

PRZEZWISKA

nazw miejscowych (Łobodzińska, Tomczak 1988). W gwarach trwają więc w dalszym ciągu procesy nazewnicze, które zostały zahamowane w oficjalnym nurcie języka.

W opracowaniach antroponimicznych wszystkie wymienione grupy nazw objęte są mianem przezwiska. Brak jest natomiast w polskiej terminologii onomastycznej odróżnienia zawsze emocjonalnie nacechowanego przezwiska od nieoficjalnego nazwiska (angielskie nickname byname, niemieckie: Spitzname : Beiname).

PRZEZWISKA W TEKSTACH

Przezwiska są tworzone i używane w języku mówionym. Kiedy przekraczają granicę mikrowspólnoty, dostają się także do tekstów.

Wiedzę o historycznych przezwiskach czerpiemy z tekstów źródłowych za pośrednictwem „Słownika staropolskich nazw osobowych".

Przezwiska (protonazwiska) w staropolskich tekstach funkcjonowały jako jedno względnie drugie występujące po imieniu określenie osoby. Każda kategoria nazw własnych jest określona przez zespół czynników (gramatycznych, semantycznych i pragmatycznych), dzięki którym możemy starać się rozpoznać w tekstach historycznych z genezy przezwisko w funkcji często już protonazwiska.

Przezwisko rozpoznajemy nie tylko z uwagi na jego cechy językowe i semantykę, ale dzięki wiedzy psychologicznej i pragmatycznej, jaką czerpiemy z obserwacji przezwisk współczesnych i sposobu ich tworzenia. Nieliczne są bowiem historyczne konteksty mówiące o interpretacji przezwiska przez współczesnych względnie przedstawiające motyw jego nadania: Hic idem rusticus Quetick, quia caruit ut dictum est una manu alteram sine sua utilitate habuit, vocabatur tunc temporis aput Polonos Kicka ok. 1270 SSNO (Tenże chłop    który, jak powiadają,

pozbawiony był jednej ręki, a drugą się nie posługiwał, nazywany był w tym czasie u Polaków Kika 'reszta po obciętej ręce'); Fuit autem heres dietę hereditatis nomine Stephanus de Cobula(!) Gloua cognomento Kotka. Qui ideo Kotka dictus fuit, quia sicut kattus noctis tempore discurrit et venatur predam suam sic iste per nocturnos discursus res alienas crebrius venabatur 1310 SSNO. (Był więc dziedzic tej posiadłości imieniem Stefan z Kobylej Głowy o przezwisku Kotka. Nazywany on był Kotka, ponieważ tak jak Kot biega o nocnej porze i poluje na swą zdobycz, on w czasie nocnego biegania polował na cudze rzeczy). Można

131