page0163

159

rozpadlinach, a nadto zamienia w parę wodę nasiąkającą, a ta przez swą prężność wyrzuca lawę w górę. Gorąco zatem wulkaniczne nie powstaje przez połączenie się magmy gotowej ze środkiem ziemi, ani też z jezioram luźnemi lawy, tylko się tworzy przez prostą przemianę pracy mechanicznej w ciepło. Stopień podwyższenia ciepłoty zależy od stopnia ściśliwości gniecionych mas skalnych, od współczynnika przewodnictwa ciepła oraz od podatności warstw przy rozrywaniu się i fałdowaniu skorupy; ponieważ zaś para wodna i gazy są czynnikiem nieuniknionym, aby wybuch wulkanu mógł nastąpić, przeto objawy wulkanizmu możliwe były wtedy dopiero, kiedy woda mogła się już utrzymać na powierzchni skorupy, a to nastąpiło niedługo po epoce drugorzędnej; przed tym okresem wulkanizm objawiał swe istnienie przez proste wylewanie stopionych mas skalnych. Obliczył też Mallet, że dla wyrzucenia w górę masy 6’54 mil sześć, z głębokości 10 mil, wystarcza ciepło, powsta-' jące ze zgniecenia 15636 mil kubicz.^x).

Przeciwko tej hypotezie wystąpił Roth z licznymi zarzutami, jak że Mallet przy swych obliczeniach uwzględniał tylko wolne kostki skalne, gdy w rzeczywistości masy skalne są otoczone innemi masami, wskutek czego ciśnienie w takich warunkach wywołać musi inne skutki, aniżeli przewidziane przez Malleta; dalej, że góry łańcuchowe nie mogły powstać przez spękanie raptowne skorupy ziemskiej, jakby podług Malleta_> należało przypuszczać; po trzecie, ogniska tworzącej się lawy roztopionej nie mogłyby w myśl hypotezy spoczywać zbyt głęboko pod powierzchnią, a wskutek tego skład chemiczny lawy musiałby „być podobny do budowy chemicznej otaczających mas skalnych, czemu jednak przeczą fakta; po czwarte czas ukazania się pierwszego wulkanów pozostaje w niezgodności z faktami, które posiada geologia. Właśnie w epoce drugorzędnej warunki utrzymania się wody na powierzchni skorupy były najdogodniejsze.

Geolog wiedeński Suess²) nie przyjmuje zdania Bucha i Humboldta, jakoby gazy, posiadające napięcie wysokie a uwięzione wewnątrz ziemi, były przyczyną bezpośrednią wypiętrza-

*) Por. Thiene dz. w. prz., str. 68 nast.

²) Por. Suess: Das Antlitz der Erde. Wien, Leipzig 1892.

http://rcin.org.pl