page0217

909

Sejmy

siadały więc razem, a rączej sejm był jeden, tylko w podwójnym komplecie od r. 1790. Ze zwyczajnego stał się nadzwyczajnym, obradował zaś pod konfe-deracyją. Sejmujących było przeszło 500 osób. Nazywa się ten sejm Wielkim albo czteroletnim. Rzeczywiście sejm to wielki, chociaż podstawy republikańskie narodu, wolną elekcyją Królów wywracał, ale na owe czasy była to konieczność. Sejm ten stworzył nową w Polsce ideję sejmu gotowego. Zatrzymano obyczaj stary, że sejm zbiera się raz na dwa lata, lecz przyjęto dla sejmu okres dwuletni. W Anglii taki okres jest lat 7. Poseł obrany był tedy nie na sześć tygodni sejmu, ale na dwa lata, bo sejm nie trwał podług tego prawa sześć tygodni, ale dwa lata. Był sejmem gotowym. Zbierał się w czasie oznaczonym, lecz mógł być zwołany o każdej porze, a nie w czasie oznaczonym. Sejmy nadzwyczajne utonęły wiec w gotowych. Rzeczpospolita miała na zawołaniu potrzebną radę. Te prace wielkiego sejmu odrobiła Targowica, która zwołała sejm Grodzieński w r. 1793 i na nim drugi podział stanął. Sejm czteroletni był zalimitowany i mógł sic zebrać w każdej porze Chciano go też po ostatnim podziale zgromadzić pod osłoną francuzkich chorągwi we Włoszech. — Literatura sejmowa, źródła. Źródła do historyi sejmów dosyć są obfite w luźnych materyjałach. Mamy nawet kilka obrobionych rzeczy. I tak: 1) Stanisław Łochowski, wydał w Krakowie r. 1644, w 4-ce, Comitiorum liegni Poloniae generalium forma, vis et effectus, u Franciszka Cezarego; 9) Biznr-diere, Histoire des dietes de Potogne pour les elections des rois (Paryż, 1697, w 8-ce, str. 937); 3) Lengnich w swojem dziele Jus publiewn, które i po polsku jest pod tytułem: Prawo pospolite, obszernie rozpisał się o sejmach, to jest o ich urządzeniu i formach, zresztą wiele jest w nim o sejmach wskazówek w innych miejscach, mianowicie kiedy rozprawia o stanach, sejmikach, senatorach, o radach senatu i t. d.; 4) Władysław Bentkowski, Vicissitudines comitio-rum id Polonia stirpe Jagellonica regnante explicentur (Lipsk, 1838); pismo konkursowe, wynagrodzone medalem przez towarzystwo Jabłonowskiego w Lipsku, drukowane osobno i w 6-ym tomie Roczników towarzystwa. Praca oparta na nowych badaniach i źródłach, samodzielna, wartości niepospolitej. Dla kolei tylko chronologicznej powinnibyśmy wymienić pomiędzy Lengnichem a Bentkowskim o broszurze księdza Jerzego Presiowskiego, pijara, drukowanej w Programacie szkol)/ wojewódzkiej księży pijarów w Warszawie z roku 1899. Broszurze tej tytuł: 5) Krótha wiadomość o sejmach i sejmikach przedsejmowych w dawnej Polsce. Broszurę tę spotkał niezasłużony zaszczyt, że przedrukowaną była w Biblijotece polskiej Turowskiego w se-ryi na rok 1861 wśród znakomitych dzieł dawnych i w ogóle wśród wielu nawet arcydzieł naszej literatury. Pochwalił się niewinnie recenzent tego dziełka w Biblijotece warszawskiej (1869, tom III, str. 379), że sam je posłał do przedruku do Krakowa, odkrywszy przypadkiem taki prześliczny dyja-ment. Biblijoteka polska skwapliwie posłuchała tego zalecenia i zmarnowała zeszyt i o swoim sądzie krytycznym złe dała świadectwo. Broszurka ta zginęłaby w programmacie i niktby jej nie żałował. Ze przedrukowana, wspominamy o jej biedzie. Jestto poprostu wypracowanie szkolne, przypomnienie dla uczniów tego co słuchali. Początek sejmów nierozwinięty, dziwne rozumowania co wiersz, fAkta niezebrane, poglądu żadnego i po części dziwić się temu niemożna, bo autor pisał dla tego tylko, że mu wypadło dać rozprawę do programmatu. O sejmach samych jest mało, stronnic kilka a cała rzecz poświęcona „sposobo-bowi odbywania sejmów,” to jest opisowi prostych formalności, w czem stary Lengnich sto razy jest i bogatszy i dokładniejszy. Spis sejmów bardzo jest nie-

ENCYKLOPEDYJA TOM XXIII.    ||