page0685

Słowiańska religija    <>77

ności, w pieśni jest przewodnikiem wiernych kochanków; sokoł i sokolik w pieszczonej mowie ludu oznaczają ukochane osoby, a ich gniazda puste, z uszanowaniem pokazują, jako ważną i rzewną pamiątkę. We śnie, jeżeli uleci z ręki sokół, smutna wróżba, że miła narzeczona lub małżonka umarła. Kukułka (zazula) zawsze jest ptakiem żałoby i boleści. Dotąd przetrwały pieśni dawne, w których matka, kochanka, siorota, żona lub córka, przybrawszy postać kukułki, albo latają nad domem rodzinnym, albo smutnie kukają przy zwłokach martwych męża, brata lub syna. Kukułka zwiastunką jest wiosny, jak i ptakiem opiekuńczym sieroty. Kogut, godło czujności, głosem krzykliwym rozpędza złe duchy i wiedzmy. Gołąb’, godło miłości, niewinności i przywiązania małżeńskiego; dusze niewinne w postaci białych ulatują gołębi. Przepiórka, wróżka żniwa blizkicgo, wyraźnie głosem własnym zachęca do sierzpa, nucąc: pójdźcie żąć!; sroka, zwiastunem jest gości; jak wrona, kruk, czajki, są wróżbitami zimna, niepogody, mrozu. Sowa jest godłem smutku, żałoby, śmierci: jej głos na dachu usłyszany, zapowiada jednemu z mieszkańców śmierć. Kawka jest ptakiem wieszczym, lata za morze i nowiny przynosi. Dotąd istoty nadprzyrodzone, duchy, napełniają świat ludu, do którego on niegdyś wiarę swoję przywiązywał. Pod strzechą wieśniaczą, przy ognisku domowem, wśród długich wieczorów zimowych, ten świat przywołuje na pamięć w powieściach swoich. Tu odwieczne dochowano jeszcze podania, tu bożyszcza przedchrześcijańskie i w zmienionej niekiedy barwie występują do działania i trwożą umysł. Oto „Mór” przybiera postać wysokiej niewiasty, obwiniona białą płachtą, każe się nosić ludziom po wsiach i miastach, a gdzie powionie płachtą, tysiące pada martwych: już powiewa czerwoną chustką przez okna; gdzie rękę swoje ukaże, wymiera całe domostwo; już znowu na wozie otoczona marami i widmami, jeździ. Inny jest mór na dzieci, zwie się „Dziewczyna cichą:’’ niedorostek w białej szacie, ma tw'arz śniadą, oczy wyłupiaste; spojrzenie chłodne, urok rzucające; czarne włosy wianek z polnego maku zdobi, krwaw'a chustka warkocz ob-w ija. W ręku trzyma pręt, a którą nim dotknie dziecinę, pada martwe, jak pisklę zduszone. Piękniejszą jest „Kania,” dziewica urodna, pływa w obłoku, wabi dzieci do siebie, porywa i znika. Dwa widma straszne stąpują po ziemi swobodnie: „Bieda,” wybladła i zżółkła, a za nią „Nędza” przezroczystej skóry i do policzenia kości. Gdziekolwiek zajrzą, tam wnoszą niedolę, ucieka dostatek i skromna chudoba, głód i ubóstwo zajmuje ich miejsce, dopóki ich nie spędzi w całej nagości Nędza. Na wiosnę po lasach i dąbrowach hukają i wabią „Majki” i „Dziwożony,” zwabionych łechtaniem czyli łaskotaniem zabijają. Dziwożony w postaci ohydnej, z czerwoną na głowie czapeczką, z włosami rozpuszczonemi, mieszkają pod ziemią w bogato strojnych lochach, porywają małe dziatki i tworzą z nich Dziwożony. W rzekach, jeziorach i stawach kryją się topielnice, srebrnego włosa i straszni topielcy; a także Rusałki, Świtezianki; w lasach wyją wilkołaki, ludzie przez czary zamienieni w wilków; w moczarach i błotach pełzają węże, dawne bożyszcza, dotąd szanowane, które zakląć można potęgą słowa, że szkodzić nie będą. Między temi odznacza się król wężów z koroną na głowie. Rodzą się ludzie z uroczemi oczyma, których spojrzenie zadaje chorobę i śmierć, niesie pożar i zniszczenie; są inni siły olbrzymiej co walą góry i wyrywają najstarsze dęby. Kolebką każdego narodu, mówi Karol Libelt, i peryjodem życia, w którym ma podobieństwo wesołego chłopięcia, co hasa po błoniach, naród wszystko uczuciem tylko pojmuje i wszystko z uczucia wylewa, wszystko kształtuje w formy zewnętrzne i z całą wiarą, z całą rozkoszą dziecięcia do nich przylega, jest życie obyczajowe. Przed