page0761

753

Rzymskie starożytności

dali się polubownie o zarząd którejkolwiek z nich. Namiestnictwo takie udzielano na rok jeden, lubo ono i przedłużone być mogło. Niżsi urzędnicy składali się z legatów (posłów) quos comites et adjutores negotiorum dedit ipsa respu-blica, z kwestora do zarządu kassą i licznych dodanych im towarzyszów (co-hors) i podwładnych. Pełna moc działania urzędnikom tym nadana, poprowadziła ich do nadużyć i ucisku ludności i była powodem ciągłych jej skarg i zażaleń; cesarstwo dopiero uwolniło prowincyje od tej plagi, gdy żadne na to prawa nie skutkowały. Organizacyja wojska ważną była mianowicie ze względu na prowincyje. Legija składała się z czterech sposobów czy gatunków uzbrojenia, to jest: z 1,200 kastali, 1,200 principes, 600 triarii i 1,200 velites, co stanowiło normalną liczbę 4,200 ludzi pieszych, którą w razach nadzwyczajnych podnoszono do 5,200 a nawet 6.200 ludzi; do tego należało 300 ludzi jazdy. Trzy pierwsze gatunki broni, w pełnern uzbrojeniu dzierżyły miecz i lancę. Piechota legii rozkładała się na 30 oddziałów (manipuli), z których każdy dzielił się na dwie centuriae pod dowództwem centuryjonów. Jazda z 300 ludzi (\equites) złożona, dzieliła się na 10 turmae. Legija stawała w trzech szeregach, z których pierwszy tworzyli hastati, drugi principes, trzeci zaś triarii. Dowództwo jej kolejno obejmowali sześciu tribuni mililum, z których każdy po dwa miesiące legiją dowodził; mianowanie ich zależało od ludu. W legii służyli jedynie obywatele pięciu klass; czas służby trwał od 17 roku życia do 45 lat skończonych i obowiązywał do 16 a najwyżej do 20 kampanij. Oprócz tego towarzysze (socii) tworzyli znaczny kontyngens wojskowy, który normalnie dorzucał do czterech ligij jeszcze 20,160 ludzi piechoty i 3,600 ludzi jazdy, formujących cześć siły zbrojnej rzymskiej, która to część podczas bitwy zajmowała stanowiska po skrzydłach czyli flankach armii głównej. Na tej podstawie regulowany został cały porządek obozowy, pochodowy (marszowy) i bojowy. Od czasów Maryjusza, census przestał być podwaliną ustawy rzymskiej; wyższe i majętniejsze klassy usuwały się od służby wojskowej, która odtąd dla niższych stała się źródłem korzyści i znaczenia. Siła zbrojna obywatelska zamieniła się w żołnierską, najemną, która na skinienie bogatego i szczodrego wodza, z pominięciem nieraz istotnego dobra ojczyzny, ciągnęła w pole poprostu za łupem i nagrodą. Z ustanowieniem monarchii siła ta zamieniła się w stałą armiję, mogącą i na stopie pokojowej czynnem być narzędziem w reku imperatora, któremu przysięgę wierności składała. Do legij wówczas przybyły i wojska pomocnicze w ściślejsze- karności ujęte karby, a osobliwie gwardyja (praetoriae cohortes) i garnizon stolicy, jak nie mniej siła morska z głównemi swemi stacyjami portowemi w Rawennie i Misenum. Co się tycze gospodarstwa czy ekonomii publicznej, nie tyle nam tu pozostało źródeł i materyjałów, ile ich przedstawiają nader we wskazówki wszelkiego rodzaju obfite sprawy finansowe i gospodarcze Atenczyków. Obrządki religijne, budowle i zakłady publiczne, a od czasu wojen weijeńskich (Vejae) i żołd dla wojska pieszego, stanowiły, obok kosztów administracyi, główną pozycyję etatu czyli budżetu wydatków. Najdawniejsze dochody wpływały z własności ziemskiej (gruntowej) i podatku nadzwyczajnego, pobieranego od wysokości posiadanego majątku (tributum). Zdobyte prowincyje obfitą w daninie niosły pomoc, tak, że już w r. 167 można było uchylić tributum. Cały ciężar podatkowy spadł na prowincyje, gdzie rząd wypuszczał dzierżawcom narodowym (publicani) rolę skarbową (ager publieus), pastwiska (pascua) i kopalnie i sam także bezpośrednio nakładał podatki na własność mieszkańcom do użytku pozostawioną. Obok tego pobierano cło wywozowe i przywozowe (portoria) i inne

encyklopedyja tom TTTr