page0040

34 POCHODZENIU KIT.OZOFII OKECKIĆJ.

Gramatyka porównawcza odgadła brzmienie dawnej mowy aryjskićj a porównawcza mitologia wiarę religijną, którą wyznawali przodkowie nasi, koczujący u stóp Hindukuszu. Nawet nauki, które niegdyś wydawały się nieruchomemi, dzisiaj genetycznym ulegają badaniom : za pomocą analizy spektralnej, fizyka niebieska tłumaczy genezę nowych gwiazd w odległych nebulozach; zoologia i botanika zamiast jak dawniej opisywać zwierząt i roślin kształty, zajęły się problemem powstania rodzajów i gatunków, a fizyologia z niemym podziwem śledzi rozwój życia od pierwszych drgań niewyraźnych w bezkształtnym embryonie do najdoskonalszych funkcyi organizmu skończonego.

Cóż dziwnego, że ta sama ciekawość otoczyła początki myślenia greckiego, i chciała źródło filozofii po za Grecyą odkryć w tajemniczym Wschodzie! Wszak owćj części świata dostał się przywilej godny zazdrości, być kolebką rodu ludzkiego, piastunką religii, mistrzynią nauk i kunsztów! Dla czegóż nie miała być ona także zdrojem owćj mądrości, którą do niedawna uważaliśmy za chlubę wiekopomną ducha greckiego?

Idąc za tym prądem, dzisiaj dość powszechnym, usiłowano produkt najbardzićj rodzimy dawnych Hellenów ogłosić za towar importowany, przywożony przez kupców semickich, jak owe klejnoty znalezione w grobach miceńskich, lub posążki egipskie i naczynia cypryjskie, któremi Fenicyanie zalewali Grecyą. Nie mogąc wszystkich przechodzić uczonych, mających upodobanie w^r tak mglistych teoryach, wspomnę tylko główniejszych, aby dac próbkę urojonych wniosków, do jakich doprowadzić może źle zrozumiana analogia zjawisk historycznych. Gładysz prawie każdy system grecki uważa za plagiat jakiejś religii wschodniej; według niego religia urzędowa chińska stworzyła system Pitagorasa, Zendawesta natchnęła Herakl ita, Indye szkołę Eleatów, Egipt Empedoklesa, a nareszcie Palestyna Anaxagorasa. Tym sposobem filozofia grecka przed Sokratesem byłaby kopią mniej lub więcćj wierną pięciu wielkich religii Wschodu. Myśl swoje wyłożył Gładysz zrazu w rozprawach mniejszych, potem w obszerniejszym dziele: »Religia i filozofia w swoim rozwoju wszechdziejowym« ¹). Łatwo da się

^l) Die Religion and die Philosophie in ihrer weltgeschichtlichen Entwickelung. Breslau 1852. 1'óźniej wydal jeszcze Gladisch: EmpedokUs and die Aegypter. Leip-

http://rcin.org.pl