scandjvutmpb01

Nauka bowiem zwiększa potęgę, gdyż wynalazek narzędzi poddaje pod nasze rozrządzenie rośliny, zwierzęta, ocean i niemal całą naturę, abyśmy się wznieśli do szczytu swej doskonałości. Jak przeto niewiadoraość jest ubóstwem rozumu, tak nauka jest jego bogactwem.

W rzeczy samej, przypatrzmy się ciemnemu, dzikiemu człowiekowi, i pomimo że zachwycający wystawia nam jego obraz wymowa, zobaczmy jakim on jest rzeczywiście. Któż wmówić w nas potrafi, źe twardy i cierpki owoc płonki lepićj nam smakuje, niż owoc ogrodowego szczepu, który sztuka osłodzić, zmiękczyć i przyjemuą wonią napoić zdołała? Kto nad Feneloua, Jlonteskiego, przekładać będzie głupiego Irokieza, lub nieudolnego Omagua, choćby to wreszcie byli najcnotliwsi, jak tylko przypuścić można, ludzie?

Zaiste, dalecy jesteśmy od pogardzania człowiekiem, którego niedola spycha na ostatni stopień, i światła nauki pozbawia; nikt bowiem nie ma prawa poniżać podobnego sobie; ale czyż zdrożność miałaby koniecznym być podziałem nauki, i czy zawsze cnota szuka towarzystwa i przytułku u ciemnoty? Oh! nie tak myśleli najsławniejsi mędrcy świata! Więcej nad innych pokazał mową i przykładem Sokrates, że niewiadoraość jest źródłem wszelkiego występku, nauka zaś jest początkiem prawdziwćj naszćj wielkości. Azali nie samo poznanie moralności nauczyć nas może, co dobre a co złe, 1 utorować nam drogę cnoty? Albowiem nieznający szpetności występku człowiek, który nie miał nigdy sposobu w dobrem wychowaniu nauczyć się zwyciężać gwałtownych, sromotnych, dzikiej naturze właściwych skłonności, nie może być równie cnotliwy, jak w'ychowaniec nauk i filozofii, który zna zacność swego jestestwa i który szlachetności swego charakteru nie chce poniżyć haniebuemi czynami.

Scilicet ingemifts didicissc fideliter artes

Emollit mores, nec sinet esse feros.

Jakże dokładniejsze mieli dawni mędrcy zdanie o mocy nauk, gdy nawet okrutne tygrysy i lwy wystawiali ułagodzone boskiemi^ieniami Orfeusza, pieniami, które pierwszych ucywilizowały ludzi! Alboż nie wiemy że myśli religijne, podnosząc ku niebu dusze nasze, uszlachetniły człowieka, wydźwignęły go z błota nikczemnych namiętności i nareszcie pozyskały niebieską nagrodę cnocie za jćj najboleśniejsze ofiary