tpn 1 22488301

266 OKOGRAFIA FIZYCZNA ZIEM COLSKICH

stanu wody tylko małą część powierzchni. Spadek ich jest bardzo słaby, krzywa spadku łagodna. Dlatego też chyżość prądu wodnego jest mniejsza niż w górach i nie może unieść grubszego materyału. Tylko drobny muł, czasem piasek unosi woda ze sobą, ona obfituje też w czynniki rozpuszczone; a zatem erozya rzeczna jest bardzo słaba. Jedynie podczas powodzi chyżość wody wraz z jej masą znacznie się wzmaga i wywiera wielki wpływ na przeobrażenie dna dolin. Kształt koryta spłaszcza się na niżu i rozszerza się równocześnie. Tam, gdzie rzeka z powodu masy wody ma większą chyżość, aniżeli to odpowiada spadkowi, tworzy ona liczne wężownice, Zakręty, przerzuca się z jednego brzegu na drugi i wije się. Ponieważ chyżość największa zawsze jest po zewnętrznej stronie łuku, więc nurt wody przerzuca się z jednego brzegu na drugi. Tam, gdzie nurt uderza o brzeg, powstaje brzeg stromy, podcięty; w miejscach, gdzie go wielkim łukiem obchodzi, osadza się materyał luźny z powodu zwolnienia pędu wody; tworzą się tam ławy piaszczyste i mie lizny. Ławy piaszczyste, dzieląc nurt wody, osłabiają żeglowność rzek; są też dla żeglugi niebezpieczne tern więcej, że są ruchome i wędrują w dół rzeki.

Sypkość i ruchomość podłoża, powstawanie bezustanne prądowin i miejsc spokojnych, tworzenie się coraz nowych wędrujących ław piaszczystych są obok nieprawidłowości ^'odostanów, nieregularnego ruszenia lodów na wiosnę i zamarzania zimowego, największymi wrogami żeglugi, którą umożebnia dopiero wielki nakład pracy ludzkiej na rzekach polskich. Miejscami, gdzie materyał unoszony przez wody jest obfity, ale prąd rzeki nagle słabnie, materyał rychło się osadza; rzeka skutkiem tego zdziczeje, dzieli się w liczne ramiona i odnogi, połączone ze sobą w sposób skomplikowany. Zdarza się to szczególnie tam, gdzie rzeki z górnego biegu przechodzą w nizinny i gdzie wielkie dopływy łączą się z rzeką główną.

Bieg górski i nizinny różnią się też zasadniczo pod względem ruchu wodostanów, o czem poniżej obszerniej będzie mowa (§ 40/1). Tu podamy jeszcze krótki opis morfologiczny większych rzek polskich zlewiska bałtyckiego, na którymby się powyższe zdania ogólne oprzeć mogły (obacz dla § 33 -37 Tablicę II.).

§ 33. Wisła. (Ob. Tabl. II. i Rys. 2.). Przed innymi systematami rzecznymi Polski odznacza się Wisła centralnem położeniem, wielkością dorzecza i długością żyły głównej, jak niemniej znaczeniem hi-storycznem. Jest ona też jedyną prawie rzeką ziem polskich, na której wpływ gór odbija się dobitniej (§ 26). Bierze swój początek w dwóch źródłach (Czarna i Biała W'isła) w górach Beskidu na wysokości 1125 m i tworzy na długości 40 km prawdziwą bystrzycę karpacką, która