tpn 1 22482101

400 GEOGKAFIA FIZYCZNA ZIEM POLSKICH

skała była twardsza, tam potok rozrył ją do znacznej głębokości i wytworzył wąwozy i bramy. Pod miękkoskalnym grzbietem gór (łupki starokrystaliczne, gnejsy) rozszerzają się te doliny kotlinowato, i albo się rozbiegają w parowy, albo wznoszą się w górę niewyraźnymi upłazami (tarasami). Tak wyglądają wielkie doliny po północnej stronie zachodniej połaci, Zuberecka, Chochołowska, Kościeliska i Bystrej wody (w której leżą Kuźnice zakopiańskie). Ale we wschodnich Tatrach odgrywają wapienie i na stoku północnym rolę podrzędną i tworzą już tylko odosobnione wzgórza. Doliny Suchej wody (Gąsienicowych stawów) a zwłaszcza Białki leżą przeważnie w obrębie granitów i posiadają wszystkie znamiona wielkich dolin spiskich. Ostatnia z tej strony dolina Jaworzyńska, czyli Koperszad polskich, zamknięta od zachodu górami granitowemi, od wschodu pięknie rozwiniętym grzbietem wapiennym Bialskim, jest przedłużeniem Koperszad węgierskich (doi. Białej wody) i łączy w sobie (tak samo, jak i tamta) znamiona gór wapiennych i granitowych.

Grzbiety i wierzchołki Tatr. Na głównym grzbiecie (i na ka* żdem dłuższem jego ramieniu) trzeba uwzględnić jego wierzchołki i jego przełęcze, t. j. obniżenia, prowadzące z jednej strony gór na drugą. Główny grzbiet wyróżnia się wogóle swem wielkiem wyniesieniem n. p. m. W zachodniej połaci Tatr najniższą przełęczą jest To-manowa (łącząca dolinę Kościeliską z Cichą) 1690 m. Małoco od niej wyższa, Pyszniańska (łącząca doi. Kościeliską z Kamienistą) wznosi się na 1790 nr. Wszystkie inne przełęcze tej połaci wznoszą się na 1800 do 1900 m. Najwyższym wierzchołkiem jest tu Bystra 2250 m.; szesnaście innych wierzchołków' tej połaci porusza się ponad 2000 m. Jest więc różnica pomiędzy wysokością przełęczy i wierzchołków w zach. Tatrach prawie niepozorna, co właśnie świadczy o niezwykle silnem wyniesieniu tej części głównego grzbietu. W połaci wschodniej tylko w granicznej grani Stawów Gąsienicowych i Pięciu Polskich, są przełęcze, które są na (nieco mniej niż) 2000 m. wzniesione; wszystkie inne są znacznie wyższe. Tworzą one wąskie szczeliny pomiędzy szczytami i bywają przez górali bardzo stosowmie Szczyrbami nazywane. Najwyższe wzniesienie tej połaci przedstawia Lodowy 2630 m., po nim Wielką Wysoka 2565 m. Szesnaście innych szczytów tego grzbietu przedstawia wysokości od 2167 do 2536 m. Ale najwyższy szczyt wschodnich (i wogóle całych) Tatr, Garłuch (Gerlachowski) 2663 m., nie leży na głównym grzbiecie tej połaci, lecz na jednem z jej południowych ramion. Wzniosły się wogóle ramiona strony południowej spiskich Tatr wyżej, aniżeli północnej, gdyż oprócz Garłucha, należą do niej Łomnica 2634 m.,