WA308�7 II5947 NAUKA O LUDACH441 I

425

cza tam świnią, która jednak, jak nadmienić musimy, od innego c.zi-kiego gatunku (sus indńca, Pallas) ^Ł) pochodzi, a zatem i przez Chińczyków samodzielnie przyswojoną być musiała.

W Chinach istniały zatem zwierzęta zdolne do chowu i rośliny pokarm dostarczające, albo przynajmniej z wielką łatwo-cią i wcześnie tam się przyswoić dawały. Ta więc własność, przytoczone powyżej pomyślne warunki rolnictwa i znajdujące się w ziemi bogactw⁷ a kruszcowe, oto wszystko czam fizyczna podstawa bytu do rozwoju chińskiej kultury się dobrowolnie przyczyniła. Położenie zaś kraju

0 tyle tylko było pomyśme, o ile Chińczykom przez parę tysięcy lat spokojny rozwój wewnętrzny zapewniało, nim się jakiejkolwiek napaści ze strony potężniejszych sąsiadów⁷ spodziewać mogli. Otoczeni byli zewsząd sąsiadami jednego pochodzenia, których wcześnie swym rozwojem kulturowym przewyższyli. Napady hord koczujących przerywały tylko na chwilę ich w^rzrost nieustanny; swycięzki bowiem cudzoziemiec na tronie ulegał wkrótce wyższości umysłowćj zwyciężonych. Mongołowie i ludy Mandszu mogły utworzyć now^Te dynastyje, lecz w krain nie zmieniło się przez to nic, prócz jej nazwy.

Pracowitość i upodobanie włicznem potomstwie pozwoliło wzróść ludności chińskiej aż do wielkości 850 mili os ów głów. Ta zbitość zaludnienia poprowadziła do karności społecznej. Wszelkie pomnożenie ludności na pewnej przestrzeń¹' zmusza człowieka do nowego rozwoju swoich sił i towarzyskich popędów. Bez ochrony żyda i własności, bez zachowania małżeńskiej wierności, bez sumienności i rzetelność: w ohec sądu nie może się rozwijać żadne liczniejsze społeczeństwa); rozstrój wewnętrzny i rozpad byłby nieuniknionym jego udziałem. W liczbach zaludnienia zawiera się już rękojmia społecznych ulepszeń, z któremi i postęp techniczny, przemysłowy idzie w parze. Tam gdzie tysiące lat i miliony ludności z sobą się łączą, tam przypadek, jako ojciec wynalazku, ma niezawodnie wielkie znaczenie. On staje się nauczycielem rozmaitych forteli i pomnaża nieustannie skarbnicę doświadczenia. Tym to sposobem wynikło ż konieczności, że Chińczycy, których ludność już na 2000 lat pr. Ghr. Da miliony się liczyła, rękodzieła swe podnieśli na stopień doskonałości, w^Tzbuazającój po części

1 obecnie jeszcze nasze podziwienie.

Lecz na tćm też i stanęło. We wszystkióm daje się to widzieć, że Chińczycy nie zdołają przekroczyć pewnego stopnia umysłowego

’) Kawiuiias, Der ScWeineschaedei, itr. 175

http://rcin.org.pl