0506

Teheran: Roosevelt i Stalin 473

przemianowano na jego cześć. W suchym języku biurokratycznych notatek można znaleźć jedynie dalekie echa tragedii i cierpień, jakie pociągnęła za sobą ta niesłychana zbrodnia.

Potem Beria zameldował o zdradzie Tatarów krymskich i niebawem 160 000 ludzi wysłano na wschód w czterdziestu pięciu pociągach. Beria informował Stalina o racjach żywnościowych dla wysiedlonych, ale biorąc pod uwagę tysiące, które zmarły, jest mało prawdopodobne, aby je otrzymali. Beria ciągle znajdował kolejne enklawy tych nieszczęśników: 20 maja zameldował, że w Republice Kabardyjskiej po wysiedleniu Bałkarów wciąż są poplecznicy Niemców i spytał, czy może usunąć następne 2467 osób. Pod spodem widnieje dopisek: Zgoda. Stalin. Ogółem Beria wysiedlił półtora miliona ludzi, a Stalin przyznał czekistom Berii 413 medali. Ponad jedna czwarta deportowanych zmarła, według dokumentów w archiwach NKWD, ale co najmniej 530 000 zginęło po drodze lub po przybyciu do obozów. Dla każdego z tych narodów była to apokalipsa porównywalna z Holocaustem.

Kiedy bydlęce wagony wiozące ludzki ładunek podążały do miejsc przeznaczenia na wschodzie, w Rosji, w Azji Środkowej i na Ukrainie szerzył się głód. Podobnie jak w czasie kolektywizacji, Stalin wyczuł słabość w Po-litbiurze. W archiwach zachowały się ślady niepokojących zjawisk: w listopadzie 1943 roku Andriejew donosił Malenkowowi z Saratowa, że dzieje się tu bardzo źle [...]. Wczoraj, jadąc ze Stalingradu [...] widziałem straszne sceny... 22 listopada 1944 roku Beria zameldował Stalinowi o kolejnym przypadku kanibalizmu na Uralu, gdzie dwie kobiety porwały i zjadły czworo dzieci. Mikojan i Andriejew proponowali rozdać chłopom ziarno:

Do Mołotowa i Mikojana - napisał pod spodem Stalin. - Głosuję przeciw. Postawa Mikojana jest antypaństwowa [...] całkowicie zdemoralizowałAndrie-jewa. Proponuję odebrać Mikojanowi kierownictwo Narkomzagu [Ludowego Komisariatu Zaopatrzenia] i powierzyć je Malenkowowi... Był to początek narastającego ochłodzenia w stosunkach pomiędzy Stalinem a Mikojanem, które miało dojść do niebezpiecznego punktu.²

* * *

Dwudziestego maja 1944 roku Stalin spotkał się ze swymi dowódcami, aby omówić plany wielkiej letniej ofensywy, która miała doprowadzić do ostatecznego wyparcia Niemców z terytorium radzieckiego. Do tego czasu Armia Czerwona wyzwoliła już większą część Ukrainy i przełamała wreszcie blokadę Leningradu. Rokossowski, aby uniknąć niepotrzebnych strat, zaproponował podwójne uderzenie na Bobrujsk, natomiast Stalin opowiadał się za jednym zmasowanym uderzeniem. Wysoki i pełen wdzięku Rokossowski, który cieszył się zaufaniem Stalina, choć przed wojną został