398

400 Wiek państw narodowych

roku z Wielką Brytanią. Układ ten cieszył się poparciem wszystkich wybitnych przywódców politycznych, zawierał pewne korzystne ustalenia dla Iraku, takie jak dostawy broni dla armii, i szansę na brytyjskie wsparcie dla rozpoczynających się w Palestynie walk; zarazem jednak sugerował ustanowienie ścisłych związków między Irakiem i Wielką Brytanią, a co za tym idzie, implikował stałe podporządkowanie interesów irackich Wielkiej Brytanii. Opozycja wobec tego układu przyczyniła się do zespolenia interesów wielu różnych grup społecznych: chłopów zrażonych do władzy szajchów, którzy stali się właścicielami ziemskimi, proletariatu miejskiego, któremu zagrażały wysokie ceny żywności, studentów oraz nacjonalistycznych wodzów różnej maści. W tej sytuacji partia komunistyczna mogła odgrywać istotną rolę jako łącznik między poszczególnymi grupami. W Sudanie panująca grupa, która swoją pozycję odziedziczyła po Brytyjczykach, współpracowała z dwiema partiami. Z kolei każda z tych partii powiązana była z jakimś tradycyjnym przywództwem religijnym; obie miały podobny skład społeczny, różniły się jednak w poglądach na proponowany zakres związków Sudanu z Egiptem. Pozostawała rola ludowej organizacji, której nie były w stanie pełnić, a którą próbowała przejąć partia komunistyczna utworzona głównie przez studentów wykształconych w Egipcie.

W obliczu rozbicia sił politycznych doszło do kilku prób stworzenia ruchów nowego typu, które łączyłyby wszystkie zasadnicze elementy. W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych dwa z nich miały szczególnie istotne znaczenie. Jednym z nich była partia Al-Baas (Al-Baas to po arabsku „Odrodzenie”), która ukształtowała się w Syrii. Organizacja ta rzucała wyzwanie polityce syryjskiej zdominowanej przez niewielką liczbę wielkich rodów miejskich i przez partie lub luźne stowarzyszenia przywódców, będących wyrazicielami ich interesów. Partia zwracała się przede wszystkim do nowej wykształconej klasy powstałej w wyniku gwałtownego postępu oświaty, wywodzącej się z mniej znaczących sfer społecznych, a w znacznej mierze ze społeczności nie związanych z większością sunnicką: alawitów, druzów i chrześcijan. U jej podstaw leżały intelektualne debaty na temat tożsamości narodowej Syryjczyków i ich związków z innymi społecznościami arabskimi. Debaty te były szczególnie istotne w Syrii, ponieważ granice nakreślone przez Wielką Brytanię i Francję w ich własnych interesach w znacznie mniejszym stopniu odpowiadały tu podziałom przyrodniczym i historycznym niż w innych krajach Bliskiego Wschodu.

Odpowiedź na to pytanie udzielona przez głównego teoretyka Baasu, Mi-chela Aflaka (1910-1989), chrześcijanina z Damaszku, nosiła cechy bezkompromisowego poparcia dla idei arabskości. Istniał tylko jeden naród arabski mający prawo do życia w jednym zjednoczonym państwie. Ukształtował się w wyniku wielkich przemian historycznych, do których doszło na skutek stworzenia przez proroka Mahometa religii islamu i wyznającego ją społeczeństwa