klsti280

RWSMtAŁ'0.'OBRÓBKA WICI I WŁÓKIEN    809

którzy sądzą, toczony. Tak np. tu i owdzie na Małorusi, w Polsce i t.,d. dziś jeszcze wyrzynają go poprostu nożem (fig. 281, 7). Co jednak ważniejsze, dawność jego poświadcza również jego nazwa. Zwie się on u Bułgarów najczęściej kiźel, u Małorusów - kużiłka i (na samem pograniczu z Polską) krużiłka, u Polaków — krężel, krążołek; o nazwie wsch.-białoruskiej nie mamy wiadomości.

319.    Pomijając tu szczegóły dowodzenia, ograniczam się do wskazania, że polska nazwa (i zależna od niej forma małoruska) nie jest niczem innem jak tylko zmienionym pod wpływem wyrazów krąg, krążyć, dawnym *kążelem (wzgl. *kążołkiem), dokładnie odpowiadającym bułgarskiemu k-kżeTowi. Podkreślmy zatem, iż w Polsce, na znacznej przestrzeni północno-zachodniej Małorusi oraz w Buł-garji z pośród trzech starych wyrazów: 1) kądziel, 2) przęślica i 3) *kążel każdy ma dokładny rzeczowy odpowiednik. To samo musiało być dawniej i w Czechach, tam bowiem izolowane w obrębie języków słowiańskich wyrazy *kążel i t. p. (czes. kuźel, ku-żflek, kuźelka) oznaczają dziś bardzo wielomównie z jednej strony przęślicę i kądziel, a z drugiej — tutkę, stożkowatą muszlę, stożek i t. d., jednem słowem albo przedmioty, mające najściślejszy związek z naszym krążołkiem albo też do niego z kształtu podobne. Jakoż zabytki ikonograficzne czeskie poświadczają nam, że w Czechach od-dawna (XIII wiek) używano przęśłicy krążołkowej. Co więcej i na Wielkorusi, gdzie dziś kuźel pospolicie oznacza już tylko kądziel, jednak w tej części kraju, w której wełnę przędą na przęślicach nie łopatkowatych, lecz iglicowatych ze zgrubieniem u góry, a więc podobnych do krążołkowych, zachowało się w stosunku do nich wyrażenie prjast na kuźele (to jest dosłownie: prząść na *kążelu). Choć więc konieczne jest jeszcze sprawdzenie nazw, stosowanych do krążołka na terytorjach Jugosławji, jednak i tych danych, które tu zebrano, wystarczy, aby mieć prawo przypuścić, że dawni Słowianie najprawdopodobniej używali przęśłicy krążołkowej, lub też do niej zupełnie podobnej, a więc iglicowatej, posiadającej wypukłe czy też okrągła we zgrubienie wierzchołka (prasłow. *kęźelt etymologicznie znaczy prawdopodobnie tyle co „rzecz krzywa, wypukła, kręta"). Jest zaś w najwyższym stopniu wątpliwe, aby mogły u nich panować przę-ślice łopatkowate lub widełkowe. Jakoż, gdy chodzi o ostatnie twierdzenie, ustala je również, na podstawie całkiem odmiennych argumentów, prof. M. Gavazzi. Wywody jego na ten temat nie zostały jednak dotychczas ogłoszone i dlatego nie możemy ich tu przytoczyć.

320.    Łatwo jest dostrzec, że systematyczne zestawianie tych i tym podobnych wyników, dotyczących różnych wytworów kulturalnych, ze wskazówkami dostarczanemi przez badania nad dawnem geogra-ficznem rozmieszczeniu wytworów i ich typów, daje nam w ręce nową a nader wdzięczną metodę pracy. Pozwoli ona m. i. odnajdować dawne