klsti405

434

K. MOSZYŃSKI: KULTURA LUDOWA SŁOWlA

zwierzchniej odzieży ludowej w Polsce nie stanowi spuścizny po jakichś bardzo odległych czasach, o tem pouczył nas już § 383 z rozdziału o farbiarstwie.

452.    Pod wyrazem sukmana rozumieliśmy tu ciągle — jak to zresztą było zaznaczone — zwierzchnią odzież sukienną. Tak bowiem najczęściej bywa przez Słowian rozumiane to słowo. Obecnie winniśmy zapoznać się nieco szczegółowiej z płócienną odzieżą, pochodzącą od poncho. Do niej należą: 1) zwierzchnie płótnianki, noszone w Ma-łopolsce oraz na sąsiedniej północno-zachodniej Małorusi, dalej na północno-wschodniej Białorusi i przyległej Wielkorusi (a także u Bałtów etc.) i 2) pewien typ koszul, używany na znacznych obszarach Słowiańszczyzny południowej oraz tu i owdzie na Słowiańszczyźnie północnej (Małopolska południowa, pogórze ruskie) a także znany z niektórych okolic Rumunji etc.

Pod wyrazem koszula rozumiemy tu odzież, noszoną z reguły na gołem ciele. Staje się ona wprawdzie niekiedy (letnią porą) odzieżą zwierzchnią, ale tylko dlatego, że wtedy zostaje odrzucone wszelkie inne zwierzchnie ubranie, albo też dlatego, że zostaje zdwojona. Nie bywa zaś normalnie nigdy noszona na odzieży zwierzchniej sukiennej. — Przez płótniankę zaś rozumiemy odzież zwierzchnią, której z reguły nigdy nie nosi się pod inną odzieżą zwierzchnią na gołem ciele, natomiast często przywdziewa się nietylko nawierzch koszuli, ale i nawierzch odzieży sukiennej a nawet kożucha (tabl. XXI). W Małopolsce płótnianki są zprzodu rozwarte; przechowały one tam bardzo pierwotny krój (jak na fig. 385, 8) nawet w takich okolicach, gdzie sukmana wykazuje krój bardziej rozwinięty. W niektórych krajach Biało- i Wielkorusi prymitywność płótnianek dochodzi do tego, że nie mają jeszcze kołnierzy ani rozcięcia zprzodu i są nakładane przez głowę jak koszula; nie miewają też niekiedy rękawów, lecz tylko otwory na ręce. Jednem słowem jest to długi poncho w rodzaju ornatu z wszytemi po obu bokach klinami.

453.    Wszystkie dotychczas omówione typy odzieży dla górnej części tułowia miały w obrębie Słowiańszczyzny mniej lub więcej rozległe zasięgi. Zdarza się jednak spotykać tu i owdzie odzież bardzo charakterystyczną o zasięgu zupełnie szczupłym. Taka odzież zasługuje na szczególną uwagę, gdyż, teoretycznie biorąo, może niespodziewanie odkryć kulturalny a niekiedy nawet etniczny związek między odległemi krajami. Jako przykład podobnego stroju wskażę ma-łoruski radivón, noszony przez mężczyzn, kobiety i dziewczęta w okolicy Sarn na środkowo-południowem Polesiu (fig. 394). Jest to rodzaj płótnianki z białego, bardzo mocnego, czynowatego (fig. 300, 2) płótna. Nosi się jako odzież zwierzchnia i przytem nie pod pasem, lecz na nim; rękawy ma krótkie, a przez środek pleców — charakterystyczny pionowy szew. Przez wzgląd na ten szew możnaby sądzić,