klsti472

500

i. Moszyński: kultura ludowa słowian

517.    Zaznaczyć trzeba, że łątka znana jest i używana nietylko przez Słowian północnych i południowych oraz przez inne ludy Europy, lecz również przez ludy poza-europejskie, przytem i przez takie, które stoją na stosunkowo niskim poziomie kultury. Znajdujemy ją naprzykład w ścianach domostw niektórych tubylców wschodnich krańców Syberji. Zapożyczenie się ich pod tym względem od Rosjan nie jest prawdopodobne, ponieważ słup pazowany występuje u nich w charakterystycznych prastarych miejscowych budowlach palowych (łączy on ściany właściwej chaty ze ścianami otwartego zprzodu podcienia).

Używanie desek do łątkowej ściany, znane i Słowianom południowym, jest bardzo rozpowszechnione na Ukrainie i u Słowian zachodnich. W pewnych okolicach rdzennej Polski włościanie wogólo innych ścian, jak łątkowe z desek, całkiem nie pamiętają. Takie ściany, podobnie jak plecione, bywają zwykle dla ciepła polepione gliną oraz bielone. I z pewnością do nich to właśnie często stosowała się nazwa lepianek.

Bielenie naogół idzie zawsze w parze ze ścianą polepioną i dopiero z niej przerzuca się także na budownictwo zrębowe. Zrąb bowiem węgłowany a zwłaszcza zrąb z okrąglaków z reguły nie bywa bielony. I takim go też widzimy wszędzie na Wielko- i Białorusi, na Polesiu prócz południowych skrawków oraz na niektórych obszarach rdzennej Polski i Czech, wreszcie w znacznej części północno-zachodnich Bałkanów. W wielu krajach i okolicach zachodniej Słowiańszczyzny, w Polsce i Czechosłowacji, a poza tern na zachodnich krańcach góralszczyzny ruskiej występuje charakterystyczne bielenie szpar, wywołane prawdopodobnie również przez pierwotne zastosowanie polepy do uszczelniania budowy zrębowej (tabl. XXVI, 1).

518.    Ściany: pleciona, zrębowa, przysłupowa i łątkowa mają bardzo szerokie zastosowanie w budownictwie słowiańskiem dawnego (i nowszego) typu. Natomiast głównie w budownictwie nowszem spotykamy obok nich także ścianę ryglową, szalowaną, szachulcową, bitą z gliny i słomianą.

Ściana ryglowa nazywa się nieregularna krata z pionowych, poziomych i ukośnych a nawet krzywych ciesi (rygle), umocowana między słupami, wpuszczonemi pionowo w ziemię. Wolne przestrzenie między ryglami są wypełnione słoma, zmieszaną z glina, albo też cegłą. W tym ostatnim wypadku ściana zwie się murem pruskim. Niektóre ludy poza-słowiańskie znają ryglówkę od bardzo dawna. Całe północne Niemcy od czasów zamierzchłych budują się w ten sposób. System ryglowy o wiele bardziej nadaje się do powiększania objętości budynków, niż system zrębu. U nas stosowano go w północno-zachodniej części Polski, w Poznańskiem; dziś ustępuje tam już przed murem z cegieł.