klsti608

638

l. MOSZYŃSKI!

517. 1 i 2. Piasta i oś. Chinocz, pow. Sarny, Polesie (Polska). — 3. Kierownik wozu ze wsi Florynka, S od m. Grybów, Karpaty (Polska). W otworach po obu bokach umocowuje się dolne półdrabki, tworząc w ten sposób sztywne połączenie przodu i tyłu wozu. Rys. autor.

Macedonji oraz tu i owdzie w Bułgarji), gdzie występuje obok czterokołowego, i na rubieżach północnych (w północnej Wielkorusi), gdzie, jak się zdaje, również bywa używany tylko obok czterokołowego. ♦Niezbyt jeszcze dawno wóz dwukołowy spotykał się znacznie pospoliciej na Rusi i w Polsce: znamy cały szereg świadectw, które to potwierdzają. Zdaje się jednak, że w znacznej mierze chodziło tu o przemijającą falę kulturalną, przybywającą z zachodu i przynoszącą wyjazdowe wehikuły w rodzaju biedek; zczasem wehikuły te wyszły z użycia. Poza Słowiańszczyzną zasiąg dwukołowego wozu obejmuje dziś głównie znaczną część Europy zachodniej, południowo-zachodniej i południowej, dalej część północnej i wschodniej Afryki oraz całą niemal Azję, wyjąwszy te obszary, gdzie wóz całkiem nie jest znany, oraz te, dokąd Rosjanie przynieśli swój wóz czterokołowy, i te wreszcie w północnej i zachodniej Anatolji, dokąd podobny wóz przedostał się najprawdopodobniej z Bałkanów¹. Poza tern w Azji czterokołowe wozy używane są coprawda od lat tysięcy, ale, zdaje się, tylko podczas uroczystości i praktyk obrzędowych w rodzaju procesyj etc.

Obszarem, na którym dziś w Europie w gospodarce włościańskiej bezwzględnie panuje wóz czterokołowy jest przedewszystkiem Słowiańszczyzna, poza tern przeważna część świata germańskiego i cząstka romańskiego. Zasiąg czterokołowego gospodarskiego wozu jest zupełnie zwarty i, o ile wiadomo, nie tworzy żadnych wysp. We wschodnio-środkowej Europie wóz o czterech kołach znany był przytem co najmniej od lat 2'/V tysięcy. Na ziemiach polskich jest on poświadczony dla okresu halsztackiego, to znaczy dla czasów od 800 do 500 r. przed Chrystusem. Mianowicie w Elżanowie w powiecie człuchowskim, w Witkowie i Lipowych Budach w powiecie złotowskim, wreszcie w Darzlubiu w powiecie puckim (wszystko na Pomorzu) znaleziono cztery urny, należące do kultury grobów skrzynkowych, na których są wyryte rysunki czterokołowych wozów. Dla tych samych lub nieco późniejszych czasów mamy poświadczone czterokołowe wozy na ziemiach

¹ Ale, jak mnie ustnie zapewniał p. B. Żyranik, przebywający około roku w różnych okolicacli Anatolji, nawet w obrębie zasięgu czterokołowego wozu spotykają się w tym kraju, o ile teren jest bardziej górzysty, dawne wozy dwukołowe.