klszesz143

i: kultura ludowa słowian

Fig. 112. 1. Skorupa znaleziona wKorszowie-Grodzisku pow. Łuck. Wołyń. — 2. J. w., Antonowce gm. Białokrynica powiat Krzemieniec. Wołyń. Muz. Wołyńskie w Łucku. Mai. F. Ostapieńko*.

zwłaszcza starsze ich typy, przechowujące po dzień dzisiejszy kształty, co datują sprzed wielu setek laC i ponoć nawiązują do greckich oraz rzymskich sarkofagów^{1 2} (fig. 164 — 65). Te ostatnie widujemy w Karpatach oraz na Bałkanach, a zaś poza Słowiańszczyzną — w Rumunii, Szwajcarii i Skandynawii. — Stoły, krzesła i zydle, o ile bywają upiększane (jak np. u nas na Podhalu), noszą na sobie wyraźne piętno nowszej sztuki wyższej, nie ludowej (podobne piętno zdradzają oczywiście także malowane olejnie skrzynie w rodzaju wyobrażonej na fig. 163, należące pod względem charakteru ornamentacji do stylów renesansu, baroku itd.).

669. Również mieszkanie wieśniaków na znacznych obszarach Słowiańszczyzny wzorowało się na mieszkaniach panów i mieszczan. Na północnej Wielkorusi, gdzie chłopstwo bywało mniej zależne, zamożniejsze, i gdzie budulca było pod dostatkiem, wzorowanie się takie szło bardzo daleko; gdzie indziej znów, jak np. na Polesiu, brakło go do niedawna zupełnie. W Polsce zaznaczało się ono o wiele słabiej niż na północnej Wielkorusi, jednakowoż i tu istniało. Dość powiedzieć, że wieśniacy polscy i zachodnio-ruscy konstruowali swoje małe izdebki zupełnie tak, jakby to były wielkie pałacowe komnaty: sufit opierał się mianowicie w ich chałupie na trzech grubych poprzecznych belkach, belki — na potężnym podłużnym, nieco ozdobionym sosrębie, a ten sosrąb —

jak za tym przemawiają niektóre dane i wyraźne świadectwa tradycji¹ — spoczywał jeszcze swym środkiem na pionowym słupie. Słupy te usunięto już od dawna (i zresztą od samego początku zjawiały się one zapewne — jak i w budownictwie wyższym — tylko tu i owdzie); dziś wypiłowywuje się nawet sosręby w starych chatach, a mimo to budowle nie tracą nic na swej mocy. Słupy bywały ozdobnie wycinane (cz. I s. 509 fig. 456), a sosręby (na Małorusi, w Polsce itd.) zdobione rzeźbą, podobnie jak w budowlach warstw wyższych. Szczególnie jednak chętnie dekorowano chaty zewnątrz, rzeźbiąc lub malując, albo inaczej upiększając odrzwia (fig. 173), drzwi (fig. 172) i okna (ocapy okienne), ozdobnie wyrzynając wypusty górnych belek na węgłach (cz. I fig. 475) itp. Najpiękniej rozwinęła się podobna architektura na Wielkorusi północnej (fig. 174); na Białorusi występuje bardzo skromnie; nie o wiele lepiej — w rdzennej Polsce

Fig. 114. Typowy przykład białawej, ceglasto zdobionej ceramiki z północnej Bośni². A. Haberlandt, Volks-kunst der Balkanlander, r. 1919, tabl. 8 fig. 12.

Fig. 115. Typowy biały, cegla-stó zdobiony dzbanek z zachodniego Polesia. Polska. „Ludowy przemysł zdobniczy w Polsce", b. d., fig. 36.

i na Małorusi, wyjąwszy przeważną część Karpat. W Czechosłowacji, zwłaszcza wschodniej, znów osiąga silniejsze natężenie, a na Bałkanach z powrotem słabnie. — Tam, gdzie praktykuje się bielenie ścian (cz. I §§ 376,511, 517), istnieje również malarstwo ścienne (ob. wyżej § 632 i fig. 104,105,107,168). — Na zachodzie Słowiańszczyzny podlegają wcale częstym zmianom kształty dachów, krocząc dość posłusznie za każdą nową „modą“, jak sami chłopi określają zmienne prądy coraz to innych upodobań. Z tych dachów najpodatniejszym do zdobienia był i jest d wuspadko wy ze szczytem oszalowanym deskami. Szczyt ten mianowicie jest jak gdyby przeznaczony na to, by go dekorować, i w istocie bardzo często bywa zarówno w Polsce, jak i gdzie indziej upiększany ^{3 4}

¹ F. R. Uebe, Deutsche Bauernmóbel, r. 1924. s. 31 sq.

Zarządowi Muzeum oraz p. F. Ostapieńce składam serdeczne podziękowanie za nadesłanie na mą prośbę doskonałych barwnych rysunków 5 fragmentów ceramiki, z których 2 tu podaję.

Ob. cz. I s. 508 sq. § 526.

Naczynia te (podobnie jak i należące do typu wyobrażonego na fig. 115) nie są polewane. Motywy, pokrywające białawe wzgl. jasne tło gliny, bywają ceglaste, ciemnoceglaste (takie widziałem m. i. w Muz. Etn. w Belgradzie) wzgl. (wg Th. Bos-serta) czerwonawo-brunatne.