klszesz337

1272 . MOSZYŃSKI: KULTURA LUDOWA SŁO

Fig. 322. Reprodukcja obrazu P. Szyndlera (1846-1905) pt. „Kobziarz". Własność Muzeum Narodowego w Krakowie. Wg fot. zdjęcia Agencji Światowida, nadesłanego przez Zarząd Muzeum.

823. Co do sposobu rozmierzania wzajemnych odległości między bocznymi otworkami różnych fujarek, to aczkolwiek rozporządzam w tym względzie materiałem bardzo zajmującym, mam go jednak zbyt mało, bym się mógł ważyć na wypowiadanie jakichś ogólniejszych charakterystyk; omawianie zaś przykładów zajęłoby tu wiele miejsca. Odsyłając więc do paru takich opisów, jak, powiedzmy, K. Hórmanna z Sarajewa (u M. Bartelsa, Zft des Yereins fur Volks-kunde t. 13, r. 1903, s. 355), V. Djordjevića (Glasnik Skopskog Na-ućnog Druśtva t. 1, r. 1926, s. 389), B. Śiroli (ZbNŻO t. 28, z. 2, r. 1932, s. 151), zaznaczę tylko, że, o ile mi wiadomo, lud nie orientuje się tu na ogół według względów muzycznych, tzn. nie dąży do uzyskania takiej lub innej ściśle określonej skali, lecz — poza naśladowaniem tradycyjnych wzorów — kieruje się głównie poręcznością manipulowania palcami; ponieważ zaś oczywiście nie każdy ma palce jednakiej wielkości czy grubości, więc różnice w interwałach tonów, dawanych przez poszczególne piszczałki jednego typu, mogą być stosunkowo dosyć znaczne. Od razu zaznaczamy, że to samo zjawisko daje się obserwować także na dudach, o jakich będzie mowa w § 827. Jak pisze odnośnie do tego narzędzia J. Pietru-szyńska w pracy „Dudy wielkopolskie", „obracanie się w trochę za małych lub trochę za dużych odległościach jest wynikiem nieprecyzyjnego rozmieszczenia dziurek, lub też wynikiem względów czysto praktycznych, których ważkość wśród ludu jest olbrzymia. Na przykład Maleszka, wyrocznia w budownictwie (dud) na całe Gostyńskie, wyjaśnia, że dawniej, jak był młody, to dziurki w przebierce (tzn. melodycznej piszczałce dud) gęściej rozmieszczał, teraz jednak umieszcza je szerzej, bo palce jego zgrubiały i nie dobrze mu na gęstych dziurkach grać. Oto jeden z licznych dowodów, w jak zasadniczy nieraz sposób wpływają na instrument i jego skalę względy praktyczne lub nawet przypadkowe"¹.

Z niektórych stron (np. z rzeczyckiego Polesia) mamy wiado-

Podhalu, r. 1924, s. 59

A. Chybiński, Instrumenty muzyczne ludu polskiego fig. 7 i 8).

‘ L. c. r. 1936, s. 42.

mości, że chłopi, wykonawszy piszczałkę (zwykłą fujarkę), starają się niekiedy poprawić jej tony, jeżeli się im wydają nieodpowiednie; do-konywują zaś tego posługując się lekkim przemieszczaniem otworków przez zalepianie jednego ich rąbka woskiem, a ewentualne głębsze wycinanie rąbka przeciwległego¹. Sam jednak takiej poprawianej piszczałki nie miałem w rękach.

Fig. 323. Klarnet dwoisty (diple) bez głośnika. — (Część a. nie jest głośnikiem, lecz; nasadką okrywającą stroiki; w czasie gry dmie się w ową nasadkę; cf. też fig. 81). Serbo-chorwacja. B. Si-rola i M. Gavaz-zi, Muz. Rad (I-c.) s. 47 fig. U-

Dodajmy jeszcze w tym związku, bo to jest bardzo ważny szczegół, że tu i owdzie napotykamy w świadectwach etnograficznych dane o niezwykłym kunszcie, z jakim lud włada fujarkami. Tak na przykład Privałov mówi o dwu znanych mu Białorusinach spod Smoleńska, że każdy z nich grał na swych fletach parzystych z mistrzowską techniką, przy czym grali oni nie tylko piano i forte etc., ale nawet „dobywali i półtony", zasłaniając od czasu do czasu palcem połowę którego z melodycznych otworków. To nas poucza raz jeszcze, jak zawodne są wszelkie wnioskowania o efektywnej skali, dobywanej z danego instrumentu dętego po wsiach na podstawie skali dobytej z niego w muzeum przez uproszonego w tym celu flecistę z inteligencji. Z drugiej strony nie zapomnijmy, iż odmienianie nie tylko barwy, ale i wysokości tonów dzięki różnym wirtuozowskim sztukom (jak kunsztowne odmienianie siły dęcia, połowiczne zakrywanie bocznych otworków itp.) znajduje dokładne odpowiedniki w technice muzyczno-instrumentalnej ludów egzotycznych.

Dmą Słowianie w swoje flety czy fujarki wyłącznie ustami. Jednakowoż według wiadomości, podanej w r. 1929 przez C. Sachsa w jego znanej nam już książce „Geist und Werden der Musikinstrumente"

(s. 116), w Macedonii ma się przejawiać także tak zwana przez Niemców Nasenflóte, tj. flet dęty nosem, nie znany poza tym nigdzie indziej w Europie, północnej Afryce ani w zachodniej Azji, występujący natomiast dopiero w głębi Afryki, w Indiach i Azji południowo-wschodniej, na Oceanii oraz w Ameryce. Jako źródło swojej uderzającej wiadomości podaje Sachs Deutsche Allgemeine Zeitung z dnia 27 grudnia 1926. Niestety sprawdzić tego źródła w Wilnie nie mogłem, czego bardzo żałuję, gdyż sądząc z jego charakteru, nie budzi ono zbytniego zaufania. Jako przykład ludowej gry na flecie podam melodię zanotowaną w r. 1899 przez L. Kubę. Przedtem jednak należy powtórzyć jego własne zastrzeżenia. Otóż skala ludowych fletów dalmackich nie pokrywa się ze skalą

Ustnie od Cz. Pietkiewicza. #