klszesz049

786

LUDOWA SŁOWIAN

K. MOSZYŃSKI: KULTURA

grupę składają się przede wszystkim barwniki (zwierzęce, roślinne i mineralne); była o nich mowa w 1. części tej pracy (str. 365—74); jednak oczywiście nie wyczerpano tam bynajmniej tematu, podkreślając tylko barwniki najbardziej zajmujące z punktu widzenia rekonstrukcji dawnej kultury Słowian i przy tym używane przede wszystkim do farbowania włókna; bardzo nieraz obfite środki mniej lub więcej lokalne (m. i. stosowane np. do kraszanek lub pisanek etc.) zostały dla braku miejsca pominięte.

Typowymi przykładami materiałów, które bywają poddawane upiększaniu, same jednak ku upiększaniu nie służą (lub też służą tylko zupełnie wyjątkowo), mogą tu być skóra ludzka (§ 615), skorupa jaj ptasich (§ 633) itd.

Materiały, co bywają dwuwartościowymi w ludowym zdobnictwie przez wzgląd na „bierny" i „czynny" udział, jaki w nim biorą, są ogromnie liczne. Jeśli chodzi o Słowian, to niezaprzeczenie na naczelnym miejscu musimy wymienić włókno i drewno; przy czym pierwsze, jak i cały przemysł włókienniczy oraz związane z nim zdobnictwo tekstylne i hafciarskie, pozostaje w rękach kobiet (wyjątki od tej reguły są, nie licząc krawiectwa męskiego, przeważnie nowszego pochodzenia i przy tym na ogół nieznaczne). Natomiast cały przemysł i zdobnictwo drzewne jest charakterystyczną własnością mężczyzn (ob. niżej).

Bez porównania mniejsze znaczenie od włókna'i drewna mają w sztuce ludowej Słowian metale, których techniczna i artystyczna obróbka pozostaje, mówiąc nawiasem, również w rękach mężczyzn, podobnie jak obróbka drewna. Tu należą stopy w rodzaju mosiądzu, brązu, bakfongu itd. używane w postaci surowca lub półsurowca (blacha, drut mosiężny itp.) głównie, choć bynajmniej nie wyłącznie, w regionach bałkaftsko-karpackich; dalej — srebro (rzadziej złoto), żelazo, cyna, ołów, miedź etc. Pewną rolę w hafciarstwie zapadłych krajów słowiańskich na południu (na Bałkanach) i północy (np. w niektórych okolicach Mało- i Wielkorusi) odgrywa też nić złota (dzięki temu i kobiety biorą, minimalny zresztą i całkiem odmienny co do charakteru, udział w zdobnictwie metalowym).

Tuż za metalami należy w tym związku wymienić korę drzewną, skórę zwierzęcą, a dalej róg (jeleni, bydlęcy etc.) oraz kość. Używanie ostatnich surowców w zdobnictwie jest jednak na ogół ograniczone; tylko w krajach czy okolicach, gdzie zbiegają się warunki szczególnie dla nich przyjazne, nabierają one większego waloru dla miejscowej sztuki. Tak na przykład na pograniczach Sławonii i Węgier widzimy piękną technikę rytowniczą w zastosowaniu do ogromnych rogów bydlęcych hodowanej tam rasy Bos primigenius (ob. cz. I str. 125 i n. oraz tabl. V fig. 1). W Karpatach wschodnich, zamieszkanych przez rozmiłowanych w zdobnictwie Hucułów i posiadających