klszesz073

812

SŁOWIAN

K. MOSZYŃSKI: KULTURA LUDOWA

golowe i wolne od wszelkiej tendencji badania porównawcze. Na razie zasługuje na zapamiętanie fakt, że podobne wyroby trafiają ^się w całej bodaj Skandynawii.

639. Przechodząc obecnie od materiału technicznego do artystycznego, musimy naprzód zaznaczyć, że ludowa sztuka słowiańska jest w bezwzględnej .przewadze ornamentacyjna i dekoracyjna. Nawet i w tych wypadkach, kiedy mamy przed sobą obrazy, przedstawiające rodzajowe, naturalistycznie ujęte sceny z życia, wykonane w rzeźbie czy innej technice, są one zwykle rozumiane przez lud jako dekoracja powierzchni zdobionego przedmiotu. Świeckie obrazy malowane na szkle, drzeworyty itp. były w stosunku do rdzennej kultury ludu nie tylko późnym, ale też zupełnie obcym, w części tylko przyswojonym wtrętem. Drewniane lub inne figurki świętych, kontynuujące poniekąd — gdy chodzi o technikę i pewne cechy formalne - tradycje pogańskie, służą, jak i figury używane w magii (ob. np. fig. 57), przede wszystkim dla celów religijnych lub pokrewnych, a nie dla zaspokojenia potrzeby piękna. Zabawki, naśladujące kształty ludzi, zwierząt itp., również mają na widoku głównie względy leżące poza obrębem sztuki i nie mogą być uważane za właściwy jej wyraz. Jedynie może nieliczne przedmioty użytkowe (ule, przyrządy oraz naczynia), urabiane całkowicie na kształt ludzki albo zwierzęcy, mają co do formy przeważnie widoki estetyczne na celu i cieszą się w tym charakterze bezpośrednimi nawiązaniami do bardzo dawnych tradycji; ale i to jest zupełnie niepewne oraz —po części — mało prawdopodobne. Gdyby jednak nawet tak było, bylibyśmy tu i tak zaledwie na pograniczach sztuki dekoracyjnej z tak zwaną czystą.

W ścisłym związku z ornamentacyjnym charakterem sztuki ludowej pozostaje olbrzymia rola, jaką w niej grają symetria i rytm.

Wobec niezwykłego nadużywania słowa rytm w potocznej mowie, spowodowanego m. i. przez jego bardzo szerokie znaczenie już w dawnej grece’, musimy jasno określić treść, jaką w nie włożymy. Otóż rytmem będzie dla nas — oczywiście w plastyce — wyłącznie wielokrotne powtarzanie się pewnego kształtu czy barwy w regularnych odstępach przestrzennych. Rytm jest doskonały, jeżeli wspomniane odstępy oraz powtarzające się kształty czy barwy są identyczne, lub niedoskonały — jeśli są pniu — z pow. suwalskiego, szezuczyńskiego i wolkowyskiego oraz' z „Pułtuskiego" (Przemysł domowy w Polsce, r. 1937, s. 57).

¹ pudpig znaczy nie tylko ‘porządek ruchów i dźwięków’, ale również 'proporcja, harmonia, piękny stosunek części do całości’, a nawet 'piękny kształt’ albo w ogóle ‘kształt’.