klszesz401

1396 £. MOSZYŃSKI! KULTURA LUDOWA SŁOW1A

A chtoż maje hńaźśeóko razarvau, A chtoż mai jajedki papabrap? Razarvali hńaź^ećko, pastuśki, Pabrali jajećki kańuśki". —

A chtoż moj stanoćik pałamau, A chtoż moj vanocik razarvaą? Razłamali stanoćik braćutki, Razarvau yanoóik Ivafika^wl. —

Jest zupełnie oczywiste, że w drugim członie zestawienia opuszczono fragment o dziewczynach-przyjaciółkach panny młodej (pieśń to weselna), które do niej przychodzą i pytają, czemu płacze. Istotnie wariant przytoczonej pieśni, zapisany nie w Mohylewszczyźnie, jak powyższy, lecz na pograniczu z nią, w Witebszczyźnie, zachował ów fragment w słowach :A k jej £ e v y ń k i pricha^ili, j Dy i u jaje praądońki pytali: I „Ćahoż ty, ?evyńka, płakała?".

Że punktem wyjścia przy rozwijaniu podobnych obrazów były sytuacje związane z życiem ludzkim i że do owych to sytuacji dobierano odpowiedniki z życia przyrody, dowodzi naginanie tych ostatnich w fantastyczny nieraz sposób do potrzeb zestawienia. Szczególnie jaskrawo odzwierciadla to pieśń następująca:

a. Zaharełyśa kalina,

Pirad zorińkyj stojući;

A tusyu yićarok, — ni utuśyu; Bolśy iskarja ryznasiu.

„Jaż ćahe, kalina, ni utusu, Bolśyj iskyrkyj ryznasu".

„A utuśyć, ńa utuśyć drobnyj dos".

b. Jak raspłakałaś Nastutka,

Pirad mamuchnyj, stojucy. Unimała mamuchna, ni uniła; Bolśy żałyści pyddyła.

„Jaż cabe, Nastulka, ńa uniinu, * Bolśy żałyści p3^rddaju“.

„A unimić, ńa unimić Likśejka, Uvatreć slozyńki ru.śni6kom, unimić żałyby kuńćućkom"^{1 2}.

Fantastyczny obraz kaliny, co zapłonęła ogniem „przed gwiazdeczką stojący*, jest tu oczywiście wywołany przez zupełnie

realny i całkiem pospolity obraz dziewczyny, która rozpłakała się „przed mateńką stojący\ W zupełnie podobny sposób należy tłumaczyć zestawienie: M'eśac syna zenit, | Zoryńka daóku addajet!|Daniłka syna zenit, j Prasutka dać ku atda-jet]³... Niema to nic wspólnego z mitologią, ale jest prostym przeniesieniem stosunków ludzkich na ciała niebieskie w celach wyłącznie* poetyckich.

W wielu pieśniach, zbudowanych na zasadzie paralelizmu, z sa-^ mej natury rzeczy człon drugi jest znacznie bardziej rozwinięty o$ pierwszego. Łatwiej bowiem było snuć pomysły na tle codziennych scen z ludzkiego życia, niż dobierać dla nich lub tworzyć analogia ze świata przyrody. W pieśni zapisanej przeze mnie nad środkową^ Prypecią na wschodnim Polesiu a zaczynającej się od słów „Zyhra-. ysa roj“ pierwszy człon zestawienia ma zaledwie 3 wiersze, podczas, gdy drugi liczy ich 7. Znam jeszcze cztery inne odmianki tegoż utworu_vpochodzące z różnych stron Białorusi, i we wszystkich pierwszy człor*. jest dokładnie taki sam co do rozwinięcia, jak zapisany przeze mnie natomiast drugi przedstawia różne stopnie i warianty rozwoju.

a. Zyhraysaroj po sćyromuboru; Choće on polećeci na śćyryje bory,

Na żoytyje cvety da na sołod-kije medy.

b. Zjez^iusa Ivanko po baćkomu dvoru,

Po baćkomu dvoru da na voro>. num końu.

Choće on pojechaci ćeśća zvojo^ vaci;

Ćeśća zvojovaci, sofie ?ivoćku vźaci;

Sobe ^ivoćku vźaci i komoru zhrą., bovaci:

Iz skryny — peryny i korovu z odryny,

I zbroju zołoćeńku, Marylku mo ło|eńku⁴.

Pieśni podobnych jest mnóstwo na Polesiu i rdzennej Białoruś} z pewnością zaś nie mniej jest ich też na Wielkorusi. Przy czym szcz^ gólnie uderza, że tu i tam najobficiej występują one w związku z w^

„Kukała kukułka w gaiku,, Przyłożywszy główkę do listka,; A do niej ptaszki przylatały | I ją, kukułkę, pytały: | Czemuż ty, kukułko, kukasz, | Czemuż ty się, szara, smucisz? j — Uwiłam ja gniazdko w lasku | Zniosłam ja jajeczka w krzaczku. | I któż mi moje gniazdko roztargał, | I któż mi moje jajeczka podebrał? | Roztar-gali gniazdko pastuszkowie, | Podebrali jajeczka koniuszkowie. — |J Oj, płakała Ha-pulka w komorze, j Przyłożywszy głoweńkę do szybki: | Kupił mi krosienka tateńko,! Uwiły mi wianeczek dzieweńki, | I któż moje krosienka połamał, [ I któż mój wia-neczek roztargał ? i Połamali krosienka braoiszkowie, j Roztargał wianeczek Iwańko". P. Sejn, BSłorusskija narodnyja p£sni, r. 1874, s. 354 nr 662 (pieśń weselna śpiewana podczas rozplecin).

* „Zapaliła się kalina, | Przed gwiazdeczką stojący; | Gasił ją wietrzyk — nie ugasił, | Więcej iskry roznosili | Jaż ciebie, kalino, nie ugaszę, 1 Większą iskierkę roznoszę | A ugasi, nie ugasi drobny deszcz. || Jak rozpłakała się Nastulka, | Przed mateńką stojący; [ Uspokajała mateńka, nie uspokoiła, f Więcej żalu dodała. | Jaż ciebie, Nastulko, nie uspokoję, | Więcej żalu dodaję. | Oj uspokoi, nie uspokoi Li-ksejka, | Obetrze łezki ręezniczkiem, | Uspokoi żale biczykiem". R. Sejn, Materiały,

„Księżyc syna żeni, | Gwiazdka córkę wydaje. [| Daniłko syna żeni, 1 Prasutl* córkę wydaje". E. Romanow I. c. s. 368.

„Rozigrał się (wyroił się) rój po szczerym boru; | Chce on polecieć na szczep bory, | Na żółte kwiaty i na słodkie miody. |f Rozbuszował się Iwanko po ojcowy* dworze, | Po ojcowym dworze na wronym koniu, l Chce on pojechać teścia zwojować; i Teścia zwojować, sobie dzieweókę zabrać; | Sobie dzieweńkę zabrać i komo* ograbić: | Ze skrzyni — pierzyny i krowę — z obory, I I zbroję pozłocistą, Marylą młodziutką". K. Moszyński, Polesie wschodnie, r. 1928, s. 263 nr 702.