Przechwytywanie w trybie pełnoekranowym 03 022334

SP Kultura języka polskiego. Teoria. Zagadnienia leksykalne - Andrzej Markowski - iLibrary Reader
El u? 9*, 9* Ol	□	^ Limit wydruku: 0	Strona 29/293	S O 0

A. MiifcewsU. K*toir* frału fvhtirtv Traria. Zdfninlaała i-Ał>AwW.    20)5

ISBN *.*-01 I4S» ». O by WN PWN X0S

zjawisk zewnętrznych wobec systemu językowego. Przyczyniło się do tego także to, że wyraz norma jest w języku ogólnym synonimem takich rzeczowników, jak zasada, reguła, wzór, kanon, prawidło, przepis, nakaz¹'*, a w jego definicji słownikowej czytamy, że jest to ..ustalona, ogólnie przyjęta zasada"⁶⁹. Tak więc pojmowano normę językową jako pewną zasadę o charakterze imperatywnym -zespół reguł posługiwania się określonymi środkami językowymi. Tak rozumiana norma miała być formułowana przez językoznawców jako zbiór nakazów i zakazów oraz zaleceń, dotyczących używania wyrazów, ich form i połączeń. W tym ujęciu norma jest to „zjawisko socjologiczno-historyczne, subiektywne w jakimś stopniu arbitralne, skoro tworzą ją oceny i dyrektywy, dotyczące właściwego używania elementów' językowych, formułowane przez autorytatywne gremia lub jednostki"⁷⁰. Norma rozumiana jako zbiór reguł, które określają sposób użycia elementów językowych, była odnoszona do jednej tylko odmiany polszczyzny - języka ogólnego, zwanego też literackim, inteligenckim, językiem warstw wykształconych itp. Stanisław' Szober we wstępie do Słownika ortoepicz-nego (1937) pisał, że „w określaniu poprawności językowej oparł się [...] na trzech sprawdzianach: na języku literackim pisarzów XIX i XX wieku, na zwyczajach wykształconej mowy potocznej i na krytycznej ocenie językoznawczej"⁷¹.

Zastosowanie w językoznawstwie (także normatywnym⁷²) metodologii strukturalistycznej spowodowało inne ujęcie zjawiska normy językowej. Nowe stanow-isko w tej kwestii w odniesieniu do polszczyzny pierwsza sformułowała Halina Kurkowska w podręczniku Kultura języka polskiego z r. 1971. W części teoretycznej tego podręcznika, w której jest zawarta pierwsza polska teoria kultury języka, autorka definiuje normę jako ..zbiór zaaprobowanych przez dane społeczeństwo jednostek językowych oraz reguł określających zasięg realizacji związków między tymi jednostkami w tekstach”⁷⁵. Norma została więc potraktowana jako „część języka”, pewien wybór elementów systemu, a nic zbiór zewnętrznych wobec języka reguł czy zasad.

Takie myślenie o normie zmieniło zasadniczo sposób jej traktowania, przede wszystkim opisu, który musiał zostać pozbawiony elementów zakazowo-naka-zowych i stać się zdawaniem sprawy z aprobowanych społecznic zachowań językowych użytkowników języka⁷⁴. Podobne ujęcie normy odnajdujemy w pra-

Por np Sitmvik synonimów A Dąbrówki. E Ge Ikr i R Turczyna. Warszawa 1995, s. 300.

⁶⁹ Słownik języka polskiego PWN, pod red M. Szymczaka, t. U, Warszawa 1979, $. 389.

⁷" D. Butiki. Zróżnicowanie współczesnej normy językowej, „Prasa Techniczna” 1985. nr 3. s. 20.

⁷¹    S. Szober. Słownik ortoepiczm . Warszawa 1937. s. XI.

⁷²    W tym zakresie największe osiągnięcia miało Praskie Kok Lingwistyczne i jego kontynuatorzy, np. Ałots Jedlicka i Frantrśck Danej. Wywarli leź oni wpływ na poglądy polskich językoznawców, m.in. Haliny Kurkowskiej, na istolę normy językowej.

⁷⁷ Kultura języka polskiego. Zagadnienia poprawnofa gramatycznej. Warszawa 1971, s. 18. Autorka zaznacza, ze wzoruje tę definicję na poglądach zawartych w pracach strukluralisty pochodzenia rumuńskiego Eugeniusza Coscriu. zwłaszcza w książce Sistema. norma y habła. Montevideo 1952.

⁷⁴ Nieco później wyróżniono - za uczonymi czeskimi - pojęcie kodyfikacji normy i opisano jej stosunek do normy; zagadnienie to jest omówione obszernie na s. 60-64.

29

PL ES3