Przechwytywanie w trybie pełnoekranowym 03 022628

SP Kultura języka polskiego. Teoria. Zagadnienia leksykalne - Andrzej Markowski - iLibrary Reader				□d x
El u? 9*, 01	□	ęP P3 Limit wydruku: 0	Strona 50/293	O © © @ż]

A. MiifcMnU. KOtuea icnŁt fvhUffv Traria. Zdfninlaała i-Ał,AwW. Wu>aMj 20)5 ISBN *.*-01 I4S» ». O by WN PWN X0S

"* Ibidem, s. 6.

takich działań, nic było więc nazwy: obecnie stała się ona potrzebna), nagłośnić (sprawę, aferę itd.),/<9/W«r (np. polityczny, telewizyjny itd.), turystyka aborcyjna (‘wyjazdy za granicę w celu dokonania aborcji'). Nazywają one osoby i zjawiska nowe albo postrzegane jako nowe. a dotąd nienazwane. Nowe potrzeby ekspre-sywne zaspokajają takie potoczne określenia, jak oszołom, solidanich, dresiarz, ściemniać (‘zmyślać, wymyślać coś'), targać po szczękach.

Natomiast nic widać uzasadnienia dla takich nowych wyrazów, jak 'shop, "tabloid. *akcesja. które dublują nazwy już funkcjonujące w polszczyźnic: sklep, gazeta brukowa (brukowiec), przystąpienie. „Kryterium to [...] pozwala odróżnić, mówiąc najprościej, środki językowe ze względów nominatywnych i ekspresyw-nych potrzebne od niepotrzebnych. Skoro z punktu widzenia zasad ruchu drogowego istnieje potrzeba odróżnienia samochodów, autobusów', traktorów' itp. od motocykli, skuterów, rowerów itp. - potrzebne są nazwy pojazd dwuśladowy (i poręczniejszy uniw-erbizm dwuślad) oraz pojazd jednośladowy (i poręczniejszy uniwerbizm jednoślad). Skoro natomiast istnieje młotek, niepotrzebny jest zbi-jak, skoro istnieje kinkiet, niepotrzebny jest zwis (w tym znaczeniu - przyp. A. M.|. skoro istnieje śliniak. niepotrzebne jest podgardle dziecięce, skoro Istnieją slipy, niepotrzebny jest trójkqt itp."¹¹⁸.

Kryterium ckonomiczności środków językowych pozwala oceniać zarówno elementy tekstu i elementy już istniejące w systemie, jak i innowacje językowe. Można je sformułować następująco: dobre, właściwe są te środki językowe (i takie ich użycie w tekstach), które pozwalają na spełnienie założonej funkcji w sposób wymagający jak najmniejszego wysiłku od nadawcy lub odbiorcy (albo: i nadawcy, i odbiorcy) tekstu.

Dla tego. kto mówi (pisze), ekonomiczne będzie przede wszystkim mówienie i pisanie krótsze, dlatego kryterium ekonomiczności spełnia powszechna w języku tendencja do skrótu, występująca zarówno w tekstach (np. używanie skrótów - arcybp, inż. z-ca, ww., itd.. sin, zł. i skrótowców - PAN. MENiS. WSiP. k.p.a., Stalbud), jak i w systemie językowym (np. produktywność przymiotników z formantem -owy, formacji uniwcrbalizowanych typu styropianowiec, wahadłowiec. czasówka ‘indywidualna jazda na czas w wyścigu kolarskim’, warzywniak, komórka ‘telefon komórkowy’ itd.).

Dla odbiorcy (słuchacza, czytelnika) ekonomiczne będą teksty precyzyjne, dlatego kryterium ckonomiczności spełniają też te środki językowe, w których przejawia się tendencja do precyzji semantycznej, np. przez różnicowanie semantyczne konstrukcji składniowych (por. cieszyć się na coś, cieszyć się z czegoś i cieszyć się czymś: dystans do kogoś i dystans międzyr kimś a kimś), różnicowanie znaczeń wyrazów (np. śnieżny i śniegowy, pomocny i pomocowy) i form gramatycznych (np. organy i organa, akta i akty, przewodniki ‘książki’ i przewodnicy ‘ludzie’, kalkulatory ‘urządzenia’ i kalkulatorzy ‘ludzie').

Ekonomiczne, gdyż wymagające mniejszego obciążenia pamięci użytkowników, jest także wszystko to. co systemowe w języku. Tak więc tendencja do