Przechwytywanie w trybie pełnoekranowym 03 022502

SP Kultura języka polskiego. Teoria. Zagadnienia leksykalne - Andrzej Markowski - iLibrary Reader				□d x
El u? 0*- & 9* 01	□	S? <55* ^Limit wi*^druku: 0	Slrona 37/293	O O ć) (S)

A. MiifcewsU. K*toir* ieałtt tvktifKv Traria. Zdfninlaała S-Ał>lwW. Wu^nA-j 20)5 ISBN *.*-01 I4S» ». O by WN PWN X0S

jej elastyczną stabilnością

zewnętrznej. Mówimy więc o ciągłej ewolucji normy, przy czym szybciej zmienia się norma użytkowa, zwłaszcza potoczna, wolniej - norma wzorcowa. Ale jednocześnie warunkiem skuteczności język** jest to, by był on stabilny, gdyż bez tego jego używanie byłoby niemożliwe. Dlatego w normie zawsze trwa wewnętrzne napięcie między elementami nowymi, dopiero do niej wchodzącymi, a tymi, które w niej są zadomowione, i tymi, które powoli z niej ustępują; między¹ tendencjami dominującymi a marginalnymi; między modelami produktywnymi a nieproduktywnymi. ..Stan chwiejnej równowagi normy oscylującej między zachowaniem tradycji a tendencjami innowacyjnymi badacze⁹² nazywają

■mi    et 'jKilnA^ruu’¹ ^

6, Warianty w normie i ich typy

Równowagę i względną stabilność normy, o których była mowa w zakończeniu poprzedniego rozdziału, można zachować dlatego, że zmiany w niej zachodzące, choć stałe, są jednak powolne i nic polegają na tym, że jeden element językowy jest od razu zastępowany innym: oba elementy ..współistnieją" w normie przez pewien, czasem nawet bardzo długi czas^w. W wyniku tego w normie mamy liczne środki oboczne, równoległe, pełniące w zasadzie tę samą funkcję, czyli warianty językowe. Jeżeli warianty istnieją w obrębie jednego poziomu normy, to mówimy o wariantywności wewnątrzpoziomowej. Występuje ona zwłaszcza w obrębie normy użytkowej, która - jak pisaliśmy - ewoluuje szybciej, np. łatwiej przyswaja nowe elementy.

Charakterystyczna jest także międzypoziomowa wariantywność środków językowych: jeden z wariantów występuje wówczas w normie wzorcowej, drugi w użytkowej, w której zresztą użycie wariantu z poziomu normy wzorcowej jest w większości wypadków możliwe⁹⁵. Przykładem takich wariantów jest oboczność form B. Ip nazw potraw mięsnych: (zjeść, usmażyć) befsztyk \ befsztyka, filet \\fileta, klops 11 klopsa, kotlet \\ kotleta, krokiet \\ krokieta, pasztecik \\pasztecika, pierożek \\ pierożka, pieróg] pieroga, serdelek\\serdelka, szaszłyk || szaszłyka itd. Formy dopełniaczowe biernika tych rzeczowników są charakterystyczne tylko dla normy potocznej; formy mianownikowe mogą wystąpić na obu poziomach normy.

Warianty występują na wszystkich płaszczyznach organizacji języka; mamy więc warianty fonetyczne ([jabłko] || [japłko], [pozytywiźmie] || [pozy tywizmie]).

^1,2 Terminu tego używali głównie badacze czescy z Praskiego Kota Lingwistycznego i ich kontynuatorzy.

L>. Buttler, Zróżnicowanie współczesne/ normy językowej, „ Prasa Techniczna" 1985, nr 3. s. 21. '^u „Rekordzista" pod tym względem jest w polszc/y/me oboczne występowanie dwóch form czasu przyszłego złożonego - jednej z bezokolicznikiem, drugiej - z dawnym imiesłowem na -I. czyli oboczność typu: będę pisać - będę pisat (pisała), która istnieje w języku od XV w. i dotąd żaden z wariantów nic zdominował drugiego.

Niekiedy takie użycie ma jednak znamiona naruszenia normy stylistycznej, np. jeśli w wypowiedzi potocznej użyłoby się określenia szcśctoro pnmai lub formy le postaci, charakterystycznych dla normy wzorcowej, powstałby tekst niespójny stylistycznie.