IMAG0773 (5)

XLI

wyższe piętra — to pięć idei moralnych, wskazujących, jakie postępowanie spotyka się z aprobatą sądów estetycznych, a ja-kid z oceną ujemną.

1.    Pierwszą z tych idei jestwolna^ici- wewnętrznej. Polega ona na zgodności woli. z oceną estetyczną. W tym zawiera się nakaz moralny, który byśmy tak sformułowali; jeżeli chcesz osiągnąć wolność wewnętrzną, to postępuj zgodnie ze swoim przekonaniem. Takie postępowanie się podoba nie; tylko temu, kto tak postępuje, ale i ■innym ludziom, o ile oni stoją na poziomie moralnym. Postępowanie niezgodne z przekonaniem nie podoba się: Wola zgodna z przekonaniem — to jest właśnie „dobra wola”/-

2.    Idea d Pi, a I-o ś c i • Zachęca wolę do rozwijania swej siły. Wolę w tym kierunku rozwiniętą poznajemy pó tym, że ona z uporem zwalcza przeszkody. Siła woli, wytrwałość, odwaga — oto cechy Człowieka, w którym się ta idea urzeczywistnia. Silna wola, się podoba.

3.    Idea ż y c z 1 iw o-ś ci uzupełnia poprzednią. Jeżeli bowiem idea doskonałości domaga się ilościowego rozrostu woli, to idea życzliwości wskazuje jej cechy jakościowe. Ta jakość ma się ujawniać w stosunku człowieka do innych ludzi. Życzliwość dla łudzi, dobroć — oto, co się podoba! Jest to pierwsza idea o charakterze społecznym. Takie będą i dwjip następne.

4.    Idea prawa dotyczy sporów. Powstają one wtedy, gdy dwie wole lub więcej roszczą sobie pretensje do tego samego przedmiotu. Idea prawa nakazuje unikać sporów, nie dopuszczać do nich, gdy zaś wybuchły, starać się doprowadzić zwaśnione strony do ustępstw i do zgody. Spór przy tym dla Herbarta jest złem zasadniczym, nie dlatego, że może szkodzić zwaśnionym, lecz że narusza pokój i dlatego się nie podoba.

5.    Idea słuszności ma zastosowanie w tych wypadkach, gdy człowiek człowiekowi wyrządza krzywdę albo mu wyświadcza dobrodziejstwo. Krzywdę należy naprawić i wynagrodzić, za dobrodziejstwo się odwdzięczyć. To jest słuszne i to się podoba.

Otóż i mamy pięć idei praktycznych Herbarta. Jak widzimy.