prigogine5

DYLEMAT EPIKURA

trafi ona opisać podstawowych aspektów ludzkiego doświadczenia? Antynaukowa postawa Heideggera jest doskonale znana, już Nietzsche zresztą stwierdził, że nie istnieją fakty, tylko interpretacje. (Inne wyzwanie naszej tradycji postrzegania prawdy i rzeczywistości rzuca dekonstruktywizm, odkrycie postmodernistycznej filozofii. Rorty, na przykład, proponuje, aby zagadnienia, które tradycyjnie były przyczyną podziałów, przekształcone zostały w tematy do konwersacji. Rzecz jasna, w konwersacjach takich nie ma już miejsca na naukowe, czyli zbyt techniczne, polemiki.) Nie jest to wyłącznie spór między naukami ścisłymi a filozofią. Jest to również konflikt, który przeciwstawia fizykę wszystkim pozostałym naukom.

W październiku roku 1994 ukazał się numer specjalny „Scientific American” — „Zycie we Wszech-świecie”. W każdej dziedzinie, w kosmologii, geologii, biologii czy w naukach społecznych, coraz wyraźniej ujawnia się i potwierdza ewolucyjny charakter rzeczywistości. Można by się więc spodziewać, że postawione zostanie wreszcie pytanie o to, jak należy to rozumieć w kontekście praw fizyki. Tymczasem, tylko jeden jedyny artykuł podejmuje to zagadnienie. Jego autor, sławny fizyk Steven Weinberg, pisze: „Choć bardzo chcielibyśmy przyjąć monis-tyczną wizję natury, wciąż stajemy wobec nieuchronnego dualizmu, jaki wprowadza istnienie we Wszechświecie inteligentnego życia... Z jednej strony, mamy równanie Schródingera, które opisuje ewolucję funkcji falowej w sposób całkowicie deterministyczny. Z drugiej — zbiór zupełnie niezależnych od równania Schródingera reguł, które okreś-łają, jak na podstawie znajomości funkcji falowej wyznaczyć prawdopodobieństwo rozmaitych możliwych wyników pomiarów”.¹⁰

Naszych pomiarów? Czyżby Weinberg twierdził, że to my sami, przez sam fakt dokonywania pomiarów, jesteśmy odpowiedzialni za wszystko, co wymyka się idei uniwersalnego determinizmu, a zatem tkwimy u źródeł ewolucji Kosmosu? Podobnie dualistyczne stanowisko prezentuje również Stephen Hawking. W Krótkiej historii czasu Hawking przedstawia czysto geometryczną interpretację kosmologii: czas jest dla niego po prostu swego rodzaju akcy-densem przestrzeni.¹¹ Jednak Hawking zdaje sobie sprawę, że to nie wystarcza i jeśli chcemy opisać życie rozumne, potrzebna jest nam strzałka czasu. Dlatego, jak wielu kosmologów, odwołuje się do tak zwanej zasady antropicznej, mimo że jest ona równie arbitralna jak clinamen Epikura. Hawking oczywiście nie wyjaśnia, jak taka zasada mogłaby się wyłonić w geometrycznym i statycznym Wszechświecie?

Prowadzi nas to ku kartezjańskiemu dualizmowi. Postulując, w imię jedności przyrody, redukcję człowieka do roli automatu, Einstein kroczył śladami Spinozy; natomiast współcześni fizycy, którym zależy na zachowaniu człowieka jako istoty zdolnej pełnić funkcję obserwatora (czego wymaga mechanika kwantowa), uciekają się do elementu równie obcego ich własnej koncepcji Wszechświata, jak obce były sobie kartezjańskie res cogitans i res extensa.

W Nowym umyśle cesarza}² Roger Penrose pisze, że „nasze rozumienie podstawowych praw fizyki jest dzisiaj wciąż jeszcze niewystarcząjące, i dlatego niemożliwe jest wyrażenie pojęcia umysłu za pomocą

29