str 124 125

nia uchwały Sejmu Wielkiego o stutysięcznej armii pojawiły się w wojsku polskim wolne etaty oficierskie,. Dąbrowski z tego skorzystał i zaciągnął się pod polskie sztandary jako wicebrygadier kawalerii narodowej. Stopień generała broni (jazdy) otrzymał w 1816 roku w armii Królestwa Kongresowego.

3- Chłopi ci służyli w piechocie wybranieckiej i w 1580 roku odznaczyli się przy zdobyciu Wielkich Łuków. Był wśród nich Kacper Wieloch, znany z obrazu Jana Matejki Zdobycie Wielkich Łuków.

4.    Znamy jeden taki wypadek. Chłop z Pomorza, Jan Berens, dosłużył się kolejno stopnia majora w 1665, podpułkownika w 1669 (służył wtedy jako inżynier w artylerii koronnej), pułkownika w 1682 i generał-ma-jora w 1699 roku. Znamienne, że ten jedyny znany wypadek dotyczy czasów Sobieskiego, który dbał o żołnierzy bez względu na ich stan i pochodzenie.

5.    Chłop Franciszek Swistacki, który odznaczył się pod Racławicami i został mianowany przez Kościuszkę chorążym, służył następnie w Legionach Dąbrowskiego i awansował do stopnia porucznika.

6.    Chodzi o Berka Joselewicza (1764—1809). Podczas powstania kościuszkowskiego zorganizował on żydowski pułk jazdy, którym dowodził, otrzymawszy stopień pułkownika. Służył potem w Legionach i . w armii Księstwa Warszawskiego. Zginął pod Kockiem, w potyczce z Austriakami, jako szef szwadronu 5. pułku strzelców konnych.

7.    Tak. Z tym tylko, że Henryk Sienkiewicz przedstawił Michałka jako chłopskie pacholę, gdy w rzeczywistości był to młynarz z Tucholi (Pomorze), raczej mieszczanin niż chłop. W walce ze Szwedami dosłużył się on stopnia rotmistrza.

8.    Chodzi o Hawryłę Hołubka (ok. 1550—1588), Kozaka, który od 1579 roku był rotmistrzem chorągwi kozackiej. Gdy po śmierci Stefana Batorego stronnictwo habsburskie wybrało królem arcyksięcia Maksymiliana, hetman Zamoyski wysłał Hołubka na granicę śląską dla obserwowania ruchów jego wojsk. Hołubek ze swą chorągwią (100 koni) obsadził zamek rabsztyński pod Olkuszem i odmówił wydania go Maksymilianowi. 17 października 1587 roku z pomocą mieszczan olkuskich rozbił z zasadzki oddział hrabiego Eryka Schlicka(150 jazdy i 200 piechoty), który wiózł Maksymilianowi 300 wozów prochu i sprzętu potrzebnego przy oblężeniu Krakowa. Hołubek utrzymał się w Rabszynie, choć Maksymilian wysłał przeciw niemu 1000 ludzi. Po odstąpieniu Maksymiliana od Krakowa Hołubek połączył się z idącym za nim hetmanem i szedł w przedniej straży jego wojsk, a 25 stycznia 1588 roku zginął w pierwszym natarciu na pozycje Maksymiliana pod Byczyną.

9. Przede wszystkim powinny się kojarzyć z postacią Wojciecha Bartosa (ok. 1758—1794), chłopa z Rzędo-wic pod Krakowem. Odznaczył się on pod Racławicami, gdy z innymi kosynierami zaatakował rosyjską baterię. Nobilitowany i mianowany przez Kościuszkę chorążym pułku grenadierów krakowskich, przybrał panieńskie nazwisko swej matki —• Głowacki. W bitwie pod Szczekocinami został ciężko ranny i zmarł w Kielcach, gdzie go pochowano.

10. Franciszek Rymkiewicz (1756—1799) był kapitanem piechoty w armii rosyjskiej od 1787 roku, ale służbę rozpoczął wcześniej. Do wojska polskiego przeszedł w 1792 roku w stopniu majora. W powstaniu kościuszkowskim awansował do stopnia generał-majora, W Legionach Dąbrowskiego był dowódcą II Legii. Znany z postępowych, demokratycznych przekonań, był inicjatorem wydawania „Dekady Legionowej”. Poległ 5 kwietnia 1799 w bitwie z Austriakami pod Magnano.

7.

CI, KTÓRZY NIE ZDALI EGZAMINU

1. Jan Klemens Branicki (1689—1771). Jeden z największych magnatów Rzeczypospolitej, ale dyletant w sprawach wojskowych. Karierę zawdzięczał wysługiwaniu się królom z dynastii saskiej. August II zrobił go generałem artylerii koronnej (1728), a August III hetmanem polnym (1735) i wielkim koronnym (1752). W 1762 roku Branicki został kasztelanem krakowskim, a więc pierwszym senatorem Rzeczypospolitej. O wojsko wcale się nie troszczył i nawet sprzeciwiał się zwiększeniu liczebności armii. Marzył natomiast o koronie i nie wykluczone, że osiągnąłby ją, gdyby nie zdecydowana akcja stronnictwa reformatorskiego Czar-

125