SWScan00128

166 ANALIZA FUNKCJONOWANIA MEDIÓW MASOWYCH

cję bytu małe wydawnictwa, nie wytrzymując konkurencji technicznej, finansowej i dziennikarskiej z powstającymi „gigantami prasowymi". Dążenie do poprawy budżetu prowadziło wiele pism do publikowania coraz większej liczby ogłoszeń i reklam, a tym samym i finansowego uzależnienia się od kapitalistycznych zleceniodawców. Wszystko to zmieniło warunki konkurencji na rynku prasowym, zresztą w analogiczny sposób, jak w innych działach gospodarki kapitalistycznej.

„Komercjalizacja" prasy, zwłaszcza w Anglii i USA w końcu XIX wieku, była możliwa dzięki masowej produkcji przemysłowej i dystrybucji towarów, finansowo wspomaganych przez reklamę masową. Jej rozwój był związany, wedle krytyków, z sensacjonalizmem, szukaniem skandali, obniżaniem wartości informacyjnej. Stąd rynek informacji nie jest dzisiaj tym o czym marzyli wielcy liberałowie, od Miltona do Russella. Dominuje informacja żerująca na ludzkich popędach, wykorzystująca ludzkie słabości, jeśli tylko mają odpowiednie finansowe zaplecze. Rozrywkowa orientacja wiadomości jest nazywana w żargonie dziennikarskim info-tainment, od słów Information i entertain-ment, informacja i rozrywka.

Przesłanki nowej doktryny publicznego komunikowania, zwanej doktryną odpowiedzialności społecznej, zawarte są w akceptacji ogólnie przyjętej roli prasy codziennej w powstaniu i funkq'onowaniu „nowoczesnego" społeczeństwa (kapitalistycznego, zindustrializowanego, kierowanego przez demokratycznie wybierane rządy). Od XVII wieku, w Europie i jej koloniach, gazeta i inne drukowane publikacje były powszechnie uważane za narzędzie społeczno-ekonomicznego postępu oraz uprawniony środek odpowiedzialnej politycznej kontroli wobec władzy. Znaczący jest wkład opinii amerykańskiej Komisji Hutchinsa [1947] na temat pożądanego działania mediów. Komisja potwierdziła wartość wolności prasy, wprowadzając równocześnie pojęcie odpowiedzialności społecznej, którą wolna prasa informacyjna winna akceptować, w uznaniu swej zasadniczej roli w polityce i społeczeństwie.

Raport ustalił główne standardy, które odpowiedzialna prasa powinna przestrzegać. W pierwszym rzędzie miała dostarczać „pełnego, prawdziwego oraz inteligentnego sprawozdania z wydarzeń dnia w kontekście, który nadaje im sens". Po drugie, prasa winna służyć jako „forum wymiany komentarzy i krytyki" oraz być „nośnikiem wyrażania opinii publicznej". Po trzecie, prasa powinna przedstawiać „reprezentywny obraz istotnych grup w społeczeństwie" oraz ukazywać i wyjaśniać „cele i wartości społeczne" [Płonkowski, 1995: 51].

Raport krytykował sensacjonalizm oraz mieszanie informacji i komentarzy. Popierał pojęcie neutralnej, informacyjnej i niezależnej instytucji prasowej, która unika obrażania mniejszości albo zachęcania do gwałtu czy zbrodni lub niepokojów społecznych. Odpowiedzialność społeczna powinna być zapewniona przez samokontrolę, a nie interwencję rządową, choć w ostatniej instancji nawet ona mogła być usprawiedliwiona.

Pożądane standardy nie były odległe od tego, co same głosiły główne media prasowe w USA, stąd raport Komisji miał większy wpływ na teorię niż na praktykę prasy. Jego wpływ pośredni był jednak znaczny w Europie, gdyż prasa była jedną z instytucji, których rekonstrukqa w Europie po II wojnie wiele zawdzięczała modelowi anglo-amerykańskiemu.

Teoria odpowiedzialności społecznej

•    Media mają zobowiązania społeczne

•    Media informacyjne winny być prawdziwe, dokładne, sprawiedliwe, obiektywne, istotne

•    Media powinny stanowić publiczne forum dla różnych idei

•    Media powinny być wolne i samoregulujące się

•    Media powinny przestrzegać ustalonych kodeksów etycznych i standardów profesjonalnych

•    W pewnych okolicznościach państwo ma prawo kontroli mediów

Źródło: McQuail, 1994

Doktryna odpowiedzialności społecznej na Zachodzie przyjmuje, że własność mediów i ich działanie są bardziej formą społecznego powiernictwa niż nieograniczonej prywatnej koncesji. Prywatne media skłania do przyjmowania kodeksów profesjonalnych, tworzenia rad etycznych. Nacisk spoczywa na samokontroli środowiska dziennikarskiego. Zupełnie inaczej rozwinęła się praktyka i teoria prasy w Rosji po zwycięstwie partii bolszewików.

83.6. IDEOLOGIA KOMUNISTYCZNA (MARKSISTOWSKO-LENINOWSKA)

Marksistowsko-leninowska doktryna prasowa postulowała organizację mediów według przyjętych wzorów własności ekonomicznej. Skoro wszystkie środki produkcji mają być własnością społeczną, czemuż wyjątkiem miałyby być środki masowej produkcji informacji?

Społeczna własność pociągała za sobą odmienne wykorzystanie środków komunikowania masowego. Inne bowiem stawiała przed nimi cele: środki informacji masowej według doktryny marksistowsko-leninowskiej miały stać się czynnikiem rewolucyjnej zmiany społecznej, pełniąc rolę nie tylko „kolektywnego agitatora i propagandysty", ale także „kolektywnego organizatora" życia społeczno-gospodarczego. W praktyce oznaczało to dominację treści ideologicznych określanych przez aparat partyjny.

Zasady dziennikarstwa komunistycznego, w przeciwieństwie do ideologii liberalnej opierały się na przekonaniu o nierozerwalnym związku informacji i oceny. W ich świetle, stronniczość nie przekreśla szansy ujawniania rzeczywistości, nawet przeciwnie - pod warunkiem przyjęcia marksistowskiej ideologii - umożliwia jej pogłębiony opis. To zasadnicze założenie nadało dziennikarstwu komunistycznemu cechy całkowicie odmienne od dziennikarstwa zachodniego. [Bierieżnoj, 1970]. Oto dwie zasadnicze:

Partyjność

Materializm, pisał Lenin, obiektywnie oznacza partyjność, ponieważ niesie ze sobą poglądy i dążenia określonych klas, znajduje zwolenników w jednej sferze społecznej, a przeciwników w innej. Dziennikarze byli przez Lenina