32466 SWScan00149

204 ANALIZA FUNKCJONOWANIA MEDIÓW MASOWYCH

wartości nie wystarcza dla poznania oddziaływania środków masowych), niemniej treść przekazu znajduje poparcie w kulturowo określonych formach interpretacji. W większości przekazów ich wymowa jest oczywista, prosta dla każdego, tak że można przyjąć, że i wartości, które niosą, są dostępne dla masowej publiczności.

9.8. PROBLEM RELACJI RZECZYWISTOŚĆ-ODBICIE

To prowadzi do jednego z najczęstszych i powracających problemów oceny mediów - relacji między przekazami medialnymi a „rzeczywistością." Podstawowe pytanie brzmi: czy media mogą lub czy powinny, odbijać rzeczywistość społeczną, a jeśli tak, to którą lub czyją? Pytanie nie jest proste, bo przecież różne są typy treści przekazów - od informacji do muzycznego wideoklipu.

Założenie, że media mogą i powinny odbijać rzeczywistość społeczną jest powszechne, lecz problematyczna pozostaje jego słuszność. Schulz [1988] uznaje je za pochodną modelu transmisji, i które ponadto całkowicie pomija kwestię konstrukcji znaczenia przez odbiorców. Nie docenia analitycznych i dekodujących umiejętności odbiorców, którzy odróżniają obraz od rzeczywistości.

Realizm jest standardem estetycznym takiego tworzenia przekazów, aby wykazywały konwencjonalny związek z uznawaną rzeczywistością. A zatem, na przykład w filmach hollywoodzkich, który akcja toczy się w starożytnym Rzymie mówi się po angielsku. I widzowie przyjmują to jako naturalne. Trudno byłoby bowiem żądać, aby bohaterowie filmów mówili po łacinie. Realizm filmowy może polegać wyłącznie na prawdopodobieństwie dialogów, nie języka. Nie ma zatem jednej formy „realizmu", gdyż różne kultury oraz różne konteksty prowadzą do różnych „realizmów".

Potocznie uważa się, że media wtedy odzwierciedlają rzeczywistość, gdy reprezentatywnie ukazują jej strukturę i tendencje społeczne. Ale przecież prawda o rzeczywistości nie jest statystyczna. Ponadto funkcjonalne spojrzenie na media jako czynniki utrzymania ładu społecznego wskazuje na ich rolę instrumentów kontroli społecznej, co oznacza, że słusznie są w nich nadreprezento-wane dominujące wartości i role społeczne.

W przypadku wiadomości dziennikarskich wypaczenia w stosunku do rzeczywistości są powszechne i polegają głównie na tym, że jak twierdzi McQu-ail [1994: 255]:

•    w materiałach informacyjnych nadreprezentowane są „elity społeczne" oraz oficjalne wypowiedzi,

•    najczęściej podkreślane wartości popierają consensus społeczny i status quo,

•    wiadomości zagraniczne koncentrują się na bliższych, bogatszych lub silniejszych narodach,

•    wiadomości wykazują nacjonalistyczną (patriotyczną) i etnocentryczną tendencję co do wyboru tematów oraz wyrażanych opinii,

•    wiadomości odzwierciedlają świat wartości tradycyjnie uznawanych przez mężczyzn,

•    mniejszości są marginalizowane, ignorowane lub piętnowane,

•    wiadomości o zbrodniach eksponują gwałtowne lub jednostkowe przestępstwa a pomijają wiele innych czynników kryminogennych,

•    wiadomości polityczne są albo neutralne albo popierają partie prawicowe.

Treści fabularne również bywają analizowane z punktu widzenia ich reprezentatywności. Na podstawie analiz ustalono następujące generalizacje [McQuail, 1994:256]:

•    najczęściej przedstawia się osoby wykonujące zawody o wysokim prestiżu, szczególnie lekarzy, prawników, wojskowych, artystów,

•    mniejszości etniczne są na ogól obsadzane w rolach o niskim statusie lub ukazywane w podejrzanych sytuacjach społecznych (jakkolwiek w ostatnich latach następuje tu pewna poprawa),

•    kobiety są ukazywane w rolach stereotypowych, na ogół jako gospodynie domowe, raczej jako pasywne i drugorzędne zawodowo,

•    przemoc jest pokazywana we wszelkich możliwych przejawach, ale na ogół w bardzo fikcyjnym świetle,

•    fabularne programy, które odnoszą się do polityki, zazwyczaj odzwierciedlają tradycyjne wartości.

Jednak mimo iż przekazy masowe in globo nie odzwierciedlają rzeczywistości, można wykryć głębszą relację podobieństwa między społeczeństwem a systemem przekazów masowych. Odnosi się ona nie do prostego odbicia rzeczywistości, ale do projekcji dominujących wartości społecznych i w ich świetle przedstawiania realnych zjawisk i procesów. Analizy zawartości wykazują, iż często pokazywane postacie są zazwyczaj nośnikami wartości, które w danym okresie historycznym aktualnie dominują.

Green [1970], analizując zmiany postaci w głównych amerykańskich magazynach w okresie 1787-1918, wykrył stopniowe odchodzenie od postaci bohaterów, którzy działali w ramach tradycyjnych instytucji społecznych (państwo, kościół, wojsko), a przyrost liczby bohaterów reprezentujących władzę i indywidualizm (kapitanowie przemysłu, artyści) i następnie zwiększenie ludzi organizaqi (przywódcy polityczni).

Przyczyn tego stanu Parsons i White [1964] dopatrują się w systemie organizacji środków masowych, zaś DeFleur [1966] - słuszniej - wiąże je z działaniem całego systemu społecznego, w jego wymiarze politycznym, ekonomicznym i kulturalnym. Tłumaczy to, dlaczego w ustroju kapitalistycznym przekazy masowe pozostają - powtórzmy za Headem - „wysoce responsywne wobec konwenq'onalnych wartości konserwatywnych".

W istocie media masowe ze swej natury nie mogą wiernie odzwierciedlać rzeczywistości, ponieważ muszą zwracać się do szerokiej publiczności - a ta woli szczególne wątki i formy artystyczne. Na przykład oczekuje na bajki, fikcję, mity, ucieczkę od rzeczywistości. Istnieją także teoretyczne względy, aby media nie odbijały rzeczywistości - teoria funkcjonalistyczna mówi, że mają one wyrażać dominujące wartości; a elity - zazwyczaj mają więcej do powiedzenia niż zwykli obywatele.