SWScan00135

176 ANALIZA FUNKCJONOWANIA MEDIÓW MASOWYCH

namiętnym technikiem, stosującym zabiegi propagandowe [Ellul, 1965: 36]. Komunikator zawodowy pozostaje pod wpływem oddziaływania instytuq'i, w której pracuje oraz publiczności, dla której pracuje. Czasami te oddziaływania są niezgodne, wówczas rodzą konflikty wewnętrzne, presje nerwowe, niekiedy prowadzą do cynizmu.

Badanie presji, tzn. czynników, jakie je wywołują, sankcji (pozytywnych i negatywnych), jakimi one dysponują, należy do głównych problemów analizowania mechanizmów działania komunikatora zawodowego. W jakich relacjach pozostaje on w stosunku do ośrodków władzy politycznej, jakie otrzymuje sygnały od swoich odbiorców, jakim autorytetem cieszy się wśród swoich kolegów, jaki jest jego prestiż społeczny - oto kilka ważniejszych pytań. Nie podejmując tu odpowiedzi na wszystkie z nich (nie tylko ze względu na brak danych empirycznych) poprzestanę na zasygnalizowaniu jednego tylko problemu: stereotypu i prestiżu społecznego dziennikarza.

Stereotyp ten trudno nazwać pozytywnym, a co najważniejsze nie poprawił się on w ostatnich latach po zmianie ustroju w Polsce. Nasuwa się przypuszczenie, iż większość zakorzenionych opinii o prasie stworzona została przez literaturę i przez sylwetki dziennikarzy na scenie i w filmie. Zarysowały ją oceny krytyczne, otwarcie pejoratywne, dalekie od rzeczywistej prawdy [Cybulski, 1974: 38].

Jak wynika z badań S. Nowickiego [1976] w czasach PRL dziennikarzom polskim najczęściej przypisywano trzy cechy: duże możliwości załatwienia spraw własnych, częste wyjazdy zagraniczne oraz wyższą aktywność kulturalną. Do tego dochodziły przekonania o dużej ilości wolnego czasu, a zatem o małej odpowiedzialności pracy dziennikarza. Jednocześnie podkreślano wysokie mniemanie o sobie, panujące - według badanych - wśród dziennikarzy, a także tendencje do przebywania we własnym gronie. Obraz dziennikarza w polskim filmie współczesnym raczej utrwala powyższy stereotyp, a nawet dodaje do niego jeszcze dodatkowe cechy negatywne (brak odpowiedzialności, wścibskość, natręctwo itp.).

Aktualnie, w hierarchii prestiżu, zawód dziennikarza znajduje się na średnim szczeblu, wyprzedzany jest bowiem przez inne zawody inteligenckie (profesor, lekarz, inżynier, nauczyciel). Zapewne jedną z przyczyn jest właśnie rosnąca zespolowość pracy dziennikarskiej, osłabienie jego pozycji jako samodzielnego pracownika, wyłącznie odpowiadającego za głoszone poglądy. Proces, jaki się dokonał, bywa określany mianem instytucjonalizacji pracy twórczej, włączania dawnych, tzw. wolnych zawodów w ramy instytucjonalne, a poprzez to zmianę ich charakteru.

8.5.2. ZESPÓL REDAKCYJNY JAKO SYSTEM SPOŁECZNY

Znamienną cechą komunikatora zawodowego jest zespolowość jego pracy. T. Kupis [1966: 20] wprowadził pojęcie wytworu finalnego, jako wytworu typowo kolektywnego stwierdzając, że „podstawą twórczej pracy tego zawodu jest zespół, konkretniej - redakcja w znaczeniu osobowym". Jednocześnie tak praktyka, jak i teoria wskazują, że zespoły redakcyjne nie mogą działać według tych samych zasad, co inne organizacje. A. Matejko [1962: 199] pisał:

Redakcja jest to instytucja pracy zbiorowej, gdzie szczególnie trudno pogodzie cenny w sensie twórczym indywidualizm poszczególnych podwładnych z niezbędną dozą konformizmu grupowego. Do tego dochodzi sprawa prestiżu (publicysta o głośnym nazwisku -kierownik działu). Te punkty zapalne łatwo się zaogniają w sprzyjających ku temu warunkach. Wielu dziennikarzy uważa za konieczność dużą swobodę organizacyjną, pozwalającą na plastyczne przystosowanie się do zmienionej sytuacji.

Niemniej, mimo wielości rozwiązań organizacyjnych i różnego stopnia ich sformalizowania, każdy zespół redakcyjny posiada określoną strukturę. Jest ona odmienna w różnych krajach, systemach społeczno-politycznych, środkach komunikowania, a nawet w poszczególnych zespołach. Wynika bowiem z odmienności zadań i z wcześniejszej tradycji, przy czym nierzadko kierownik zespołu - wobec braku powszechnie akceptowalnych wzorców - narzuca własne rozwiązania [Garlicki, 1972],

W prasie amerykańskiej przez wiele lat utrzymywał się zasadniczy podział na dwa główne piony - redakcję i drukarnię, tj. w tamtejszej terminologii the office i the shop. Pierwszy skupiał niewielkie grono dziennikarzy, drugi, obok czynności technicznych związanych z drukiem pisma, zabezpieczał również jego kolportaż. Obecnie w przeciętnym amerykańskim dzienniku ten podział jest już przestarzały. Rozrósł się bowiem pion techniczny, który, obok działu drukarskiego, obejmuje dział handlowy (akwizycja i przygotowanie reklam, promocji pisma i studiów na czytelnictwem) oraz dział administracyjny [Williams, 1974]. Podział pionu redakcyjnego dokonany jest według zasad terytorialnych: dział miejski, regionalny i zagraniczny. Oprócz tego istnieją sekcje zajmujące się informacją specjalistyczną (kultura, finanse, sport, itp.) [Garlicki, 1972: 15].

Dla socjologicznej analizy zespołu redakcyjnego schemat organizacyjny jest o tyle ważny, że stanowi formalną podstawę dla koordynacji i ukierunkowania działań indywidualnych. Niemniej, bardziej nawet niż w innych organizacjach, na strukturę społeczną redakcji składają się także układy nieformalne. Badanie zespołu redakcyjnego polega przede wszystkim na analizie powiązań wewnętrznych, aby ustalić, w jakiej mierze poczynania komunikatora zawodowego są wynikiem realizacji poleceń kierownictwa zespołu, a w jakiej wynikiem struktury społecznej redakcji, układu stosunków koleżeńskich, czy też wrogości lub niechęci wobec współpracowników itp. Układy nieformalne nie ograniczają się zazwyczaj do jednego zespołu redakcyjnego czy jednej instytucji, ale z reguły wykraczają poza nie, przejmując formy powiązań środowiskowych (w ramach stowarzyszeń twórczych, zawodowych itp.) i społeczno-politycznych. Studia nad | strukturą układów nieformalnych niejednokrotnie odsłaniają kulisy decyzji strategicznych dla działania całego systemu mediów masowych. Są one oczywiście trudne do prowadzenia, choć niekiedy udaje się je zrealizować [Breed, 1958; Matejko, 1967]. Najpełniejszy, choć nienaukowy, obraz dają pamiętniki starszych dziennikarzy i osób zajmujących kierownicze stanowiska w mediach masowych.

Duże znaczenie dla praktycznego kierowania zespołami redakcyjnymi mają także analizy więzi wewnątrzredakcyjnej, zwłaszcza między młodymi dziennikarzami. Ukazują one bowiem mechanizmy adaptacji młodego pracownika