Sztuka i percepcja wzrokowa9 []

KSZTAŁT

PRZYKŁADY UPROSZCZEŃ

Zgodnie z podstawowym prawem percepcji wzrokowej odbiorca skłonny jest widzieć każdy wzór bodźcowy w taki sposób, by powstająca struktura była, w zależności od warunków, możliwie najprostsza. Skłonność ta jest mniej oczywista wtedy, gdy bodziec jest tak silny, żc narzuca się nieodparcie. W takich warunkach mechanizmowi recepcyjnemu wolno jedynie porządkować dane elementy w najprostszy możliwy sposób. Kiedy bodziec jest słaby, organizacyjne zdolności percepcji mogą przejawiać się dużo wyraźniej. Według Lukrecjusza, „kiedy patrzymy z daleka na kwadratowe wieże miasta, wieże te często zdają się nam okrągłe”, a Leonardo da Vinci zauważa, że zobaczona z daleka postać ludzka „wyda się bardzo mała, okrągła i ciemna. Wyda się okrągła, ponieważ odległość zmniejsza rozmaite części tak, że oprócz większej bryły nie widać już niczego”. Dlaczego zmniejszenie powoduje, że odbiorca widzi kształt okrągły? Odpowiedź brzmi: odległość osłabia bodziec w takim stopniu, że mechanizm postrzeżeniowy bez przeszkód nadaje mu najprostszy możliwy kształt, mianowicie koła. Podobne osłabienie bodźca występuje również w innych warunkach, np. przy niedostatecznym oświetleniu postrzeganego wzoru lub przy ekspozycji trwającej zaledwie ułamek sekundy. Odległość w czasie wywiera wpływ prawie taki sam, jak odległość w przestrzeni; po zniknięciu aktualnego bodźca pozostawiony ślad pamięciowy słabnie.

Wpływ osłabionych bodźców na percepcję badano eksperymentalnie. Wyniki tych eksperymentów mogą wydawać się zagadkowe, a nawet sprzeczne z ogólnymi

założeniami. Przede wszystkim postrzeżenia i ślady pamięciowe nie są bezpośrednio dostępne badaczowi. Obserwator musi je przekazać jakąś drogą pośrednią. Podaje opis werbalny, wykonuje rysunek albo wybiera z kilku wzorów taki, który najbardziej przypomina figurę, jaką zobaczył. Żadna z tych metod nie jest w pełń zadowalająca, żadna bowiem nie mówi, co — i ile — w otrzymanym rezultacie wy nlka z oryginalnego doznania jako takiego, a co i ile ze środka przekazu. Dla na szych celów rozróżnienia takie nie mają jednak istotnego znaczenia.

Rozpatrując rysunki wykonane przez obserwatorów, trzeba brać pod uwagę zi równo ich umiejętności techniczne, jak osobiste kryteria dokładności. Ktoś mo uważać nieporządny zygzak za wystarczająco dokładne wyobrażenie zapamiętał

Wzmocnienie symetrii

Wyodrębnienie detalu nie pnyita-ił<*6°

Uproszczenie ogólnego kształtu

Zamknięcie granic

Powtarzanie kształtu podobnego

Wzmocnienie podziału

Zamiana linii skośnych na pionowe