49814 Sztuka i percepcja wzrokowa6 []

KSZTAŁT

Ryc. 49 Edouard Manet. CH«xysU. 1861. Mosoum ot Aa. Nowy Jork.

czcniu stosunkowo pustym. I tak silnie artykułowana postać wyróżnia się z pustego tła, podobnie też twarz i koszula, ręce i struny, pantofle i martwa natura stanowią jakby wysepki wzmożonej aktywności na niższym poziomic hierarchii. Poszczególne ogniska mają tendencję, by ukazywać się razem, jak konstelacja; są jakby punktami świetlnymi, z których promieniuje znaczenie.

CO TO JEST CZĘŚĆ?

Czuang-cy opowiada o kucharzu, którego rzeźniczy topór pozostawał ostry przez dziewiętnaście lat, ponieważ kucharz rąbiąc wołu nic ciął dowolnie, lecz szanował naturalny podział na kości, mięśnie i wnętrzności zwierzęcia; dzięki temu zdawało się, że części aż do najgłębszych warstw oddzielają się same. Wysłuchawszy kucharza cesarz orzekł, iż kucharz nauczył go, jak postępować w życiu.

Umiejętność odróżniania kawałków od części jest niewątpliwie kluczem do sukcesu w większo'd zajęć ludzkich. W sensie czysto ilościowym częścią można nazwać każdy wycinek całości. O tym, jak pokroić przedmiot, rozstrzyga niekiedy z zewnątrz kaprys noża lub maszyny krojącej. Ale dzielenie na zasadzie samej ilości jest lekceważeniem struktury. Oczywiście, kiedy struktury nie ma, żadna inna metoda nic jest możliwa. Równic dóbr)', jak każdy inny, będzie na przykład pierwszy lepszy wycinek błękitnego nieba. Podział rzeźby nic jest jednak dowolny, mimo że jako przedmiot fizyczny można tę rzeźbę, powiedzmy, w celach transportowych, rozparcelować jak się chce.

Nic jest trudno określić części kształtów najprostszych. Widzimy, gdzie przecinają się cztery linie proste, z których składa się kwadrat. Ale gdy kształty są mniej wyraźne a bardziej złożone, komponenty strukturalne przestają być oczywiste. Przy odbiorze struktury artystycznej łatwo o błędy, kiedy widz - zamiast brać pod uwagę całość - sądzi na podstawie powiązań w wąskich granicach. Podobny błąd może doprowadzić do niewłaściwego wykonania frazy muzycznej lub do fałszywej interpretacji sceny przez aktora. Sytuacja lokalna podpowiada jedną koncepcję, cały kontekst nasuwa drugą. Max Wertheimer udowodnił na przykładzie ryciny 50, że w wąsko rozumianych warunkach lokalnych pozioma podstawa wślizguje się jako niepodzielna całość pod prawy łuk krzywej, natomiast cała struktura rozłamujc tę samą linię na dwa odcinki, należące do różnych sub-struktur. Czy swastyka z ryciny 51 a stanowi część ryciny 51 b? Oczywiście, że nic, ponieważ lokalne powiązania i podziały, które tworzą swastykę, w kontekście kwadratu podporządkowane zostają innym. Dlatego właśnie trzeba odróżniać „części prawdziwe” - czyli wycinki stanowiące w obrębie całego kontekstu oddzielną substrukturę - od zwykłych „porcji" czy kawałków, tj. wycinków, które odłączają się tylko w stosunku do wąskiego kontekstu lokalnego, nic powodują zaś żadnych wewnętrznych pęknięć w całej figurze.