50754 Sztuka i percepcja wzrokowa5 []

KSZTAŁT

PROSTOTA

Co należy rozumieć przez prostotę? Najłatwiej byłoby odpowiedzieć, że jest to subiektywne doznanie i sąd obserwatora, któremu zrozumienie, co ogląda, nie nastręcza żadnych trudności. Do prostoty można odnieść to, co Spinoza powiedział

0 porządku. Wedle ustępu z Etyki wierzymy mocno, że porządek istnieje w samych rzeczach, chociaż nic wiemy nic ani o tych rzeczach, ani o ich naturze. „Skoro więc rzeczy są tak ułożone, że gdy przedstawiają się nam przez zmysły, łatwo możemy je sobie wyobrazić, a następnie i łatwo przypominać, wtedy nazywamy je dobrze uporządkowanymi; w przeciwnym razie natomiast nazywamy je źle uporządkowanymi, czyli bezładnymi” *\ Eksperymentator może sprawdzić za pomocą obiektywnych kryteriów, jak łatwe, albo jak trudne są dla patrzących pewne wzory. Christophcr Alexandcr i Susan Carey zadawali następujące pytania: Który wzór z danego zbioru wzorów można rozpoznać najszybciej? W jakiej kolejności układają się wzory pod względem prostoty? Które wzory są najłatwiejsze do zapamiętania? Które będą się najprawdopodobniej mylić z innymi? Które najłatwiej opisać słowami?

Subiektywne reakcje, badane w takich doświadczeniach, stanowią tylko jeden aspekt naszego problemu. Musimy zdefiniować również obiektywną prostotę widzianych przedmiotów, analizując ich właściwości formalne. Prostota obiektywna

1 subiektywna nie zawsze są paralelne. Odbiorca może uważać rzeźbę za prostą, ponieważ nic uświadamia sobie, jak jest skomplikowana; albo na odwrót, może dostrzegać w niej jakiś zagadkowy nieład, ponieważ nie zna się na strukturach nawet niezbyt złożonych. Może też mieć trudności tylko dlatego, że nie przywykł do nowego, .modernistycznego” stylu nadawanego kształtom rzeczy, aczkolwiek styl ten sam w sobie może być prosty. Niezależnie od tego, jak reagują poszczególni obserwatorzy, zapytajmy: Co mówi o prostocie analiza kształtów tworzących dany wzór? Jakie określenie prostoty wynika z takiej analizy? Odpowiedzią najbardziej elementarną i z pozoru najdokładniejszą byłoby zwykłe policzenie elementów : z ilu kresek lub kolorów składa się ten obraz? Jest to jednak kryterium zwodnicze. Ilość elementów ma oczywiście wpływ na prostotę całości, ale — jak dowodzą przykłady muzyczne z ryciny 30 - dłuższa sekwencja może być prostsza od krótszej. Siedem elementów skali cało tonowej (a) połączono w szereg, który biegnie do góry nie zmieniając ani szybkości, ani kierunku. Jeśli będziemy rozpatrywać tę sekwencję samą w sobie — a nie na przykład w stosunku do trybu diatoniczncgo — okaże się ona z pewnością prostsza niż cztcrodżwiękowy temat z ryciny 30 b, który składa się z kwarty skierowanej w dół. teksty skierowanej w górę i tercji skierowanej w górę. Istnieją tu dwa różne kierunki i trzy różne interwały. Struktura jest bardziej złażona.

*> Benedykt de Spinon Etyka. PWN 1954. Przekład Ignarcgo MyśUckicgo.

Ryc. 30

Elementarnego przykładu wzrokowego dostarcza wspomniany już eksperyment

Alexandra i Susan Carcy, w którym użyto poziomego szeregu trzech czarnych i czterech białych kwadratów. Najmniejsza możliwa ilość Części wynosi 2: pasmo trzech

Ryc. 31

czarnych kwadratów obok pasma czterech białych (rycina 31). Badani rzeczywiście

uznawali ten układ za drugi najprostszy z pośród 35-du możliwych kombinacji.

jeżeli czarny pasek znajdował się po lewej; i za czwarty najprostszy, gdy po le-

wej stronie był pasek biały. Uważany za prostszy od obu poprzednich był układ

zawietający największą możliwa ilość jednostek: rząd ustawionych na przemian czarnych i białych kwadratów przyjęto za najprostszą możliwą strukturę.

Jeśli od sekwencji linearnej przejdziemy do drugiego wymiaru, przekonamy się na przykład, że regularny kwadrat ze swymi czterema bokami i czterema kątami jest prostszy od nieregularnego trójkąta (tyc. 32). Wszystkie boki kwadratu mają jednakową długość i leżą w tej samej odległości od środka. Występują tylko dwa kierunki, pionowy i poziomy, i wszystkie kąty są takie same. Cały wzór rozkłada się symetrycznie dookoła czterech osi. Trójkąt ma mniej elementów, lecz tożmą się one wielkością i położeniem oraz brak mu symetrii.

Ryc. 33

Ryc. 32