0249

259

10.2. Głowa państwa

t również to, że liczba uprawnień wykonywanych przez prezydenta bez obo-'ązku zasięgnięcia kontrasygnaty (tzw. prerogatyw) jest nadzwyczaj ograniczo-(wyjątkiem od tej reguły jest Polska, gdzie lista prerogatyw, przewidzianych art. 144 konstytucji liczy 30 pozycji). Na rozbudowanym systemie prerogatyw ~t natomiast oparta konstrukcja prezydentury w takich państwach, jak Cypr, Francja, Rosja czy Ukraina.

Niezależnie od liczby i wagi posiadanych prerogatyw, pociągnięcie prezydenta do odpowiedzialności prawnej wymaga spełnienia określonych przesłanek merytorycznych i proceduralnych. Podstawą oskarżenia może być - określane zresztą różny sposób - złamanie porządku prawnego. Prezydent RFN i Słowenii odpo-ada za umyślne naruszenie konstytucji lub ustawy; prezydenci Włoch, Albanii, 'garii, Rumunii i Słowacji - za zdradę stanu lub pogwałcenie konstytucji; prezy-nci Francji, Cypru, Czech - za zdradę stanu. Do odpowiedzialności za narusze-e konstytucji może być pociągnięty prezydent Austrii, Chorwacji i Litwy; za potnienie przestępstwa podczas pełnienia urzędu - prezydenci Portugalii, Estonii, Irlandii, Islandii i Łotwy. Przesłankami pociągnięcia prezydenta Polski do odpowiedzialności prawnej jest zarówno naruszenie konstytucji lub ustawy, jak i popełnienie przestępstwa (art. 145 pkt 1 konstytucji z 1997 r.); natomiast prezydent Finlandii odpowiada za zbrodnię zdrady ojczyzny, zdradę lub zbrodnię przeciwko ludzkości (§ 113 konstytucji z 1999 r.). Podmiotem uprawnionym do wszczęcia postępowania jest na ogół kwalifikowana większość parlamentarna (wyjątek stanowi Estonia, w której decyzję, na wniosek Kanclerza Sprawiedliwości, podejmu-: się większością bezwzględną), co ma zapobiegać politycznemu charakterowi takiego rozstrzygnięcia. Na ogół wynosi ona 2/3 głosów (na Cyprze i w Finlandii wymagane jest 3/4, w Słowacji natomiast - 3/5 głosów. W przypadku parlamentów dwuizbowych wymagana jest niekiedy zgoda obu izb (w przypadku Austrii, Francji, Włoch, Polski czy Rumunii), niekiedy jednej (np. w RFN, Czechach, Rosji czy Irlandii). W wielu państwach w procedurze stawiania prezydenta w stan oskarżenia uczestniczą organy prokuratury (Cypr) lub sądy konstytucyjne (Rosja, Ukraina, Rumunia, Litwa). Organami uprawnionymi do orzekania o winie (czego skutkiem jest usunięcie z zajmowanego stanowiska) są: 1) sam parlament (Cypr, Albania, Litwa, Ukraina), 2) jedna z jego izb (Irlandia, Rosja), 3) Trybunał Konstytucyjny (Austria, RFN, Włochy, Bułgaria, Chorwacja, Czechy, Słowacja, Słowenia, Węgry), 4) Specjalny trybunał (Francja, Finlandia, Portugalia, Polska), 5) Sąd Najwyższy (Rumunia), 6) Sądy powszechne (Estonia, Łotwa)¹. Należy zaznaczyć, że usunięcie prezydenta ze stanowiska w tym trybie jest rzadkością. W powojennej Europie zdarzyło się to tylko raz (opisany w rozdziale o władzy sądowniczej przypadek Prezydenta Litwy z 2004 r.); próby takie podejmowano również w Rosji i Rumunii.

Austria, Islandia, Rumunia i Słowacja są obecnie jedynymi demokracjami europejskimi, w których przewidziano możliwość pociągnięcia prezydenta do odpowiedzialności politycznej poprzez referendum, zarządzone przez parlament kwalifikowaną większością głosów (od 3/4 w Islandii do 3/5 w Słowacji). W Rumunii referendum takie jest następstwem decyzji parlamentu o zawieszeniu prezydenta w wypełnianiu swych funkcji, na skutek „popełnienia czynów poważnie na-

Ibidem. s. 323.