32482 IMG583 (3)

268 (De)Konstrukcje kobiecości

ściu, którzy zdali. Istnieją spory, co do tego, czy komisja była jednomyślna. Natomiast należy dodać, że, po pierwsze, Sartre kończył bardziej prestiżową uczelnię Ścole Normale Supórieure, niedostępną dla kobiet. Po drugie, podchodził do owego egzaminu drugi raz. Po trzecie, pisał na temat, którym się od dawna zajmował. Simone de Beauvoir zdała go za pierwszym podejściem, była w tamtym czasie jedną z dziewięciu kobiet we Francji, które w ogóle otrzymały dyplom z filozofii, oraz najmłodszą osobą, która kiedykolwiek zdała ów egzamin (miała wtedy 21 lat, była trzy lata młodsza od Sartre’a) (za: Moi 1994,31).

‘ Sartre nie jest w tym zresztą osamotniony. Przed nim czynili to inni. Irigaray w SpecuIud: de 1‘autre femme kreśli historię filozofii zachodniej jako systemu maskulinistycznych przedstawień, paradę identyczności, odbicie zawsze tego samego w innym. W tak skonstruowanym systemie brak jest miejsca na samoistną kobiecość; pojawia się ona jedynie jako odbicie męskich o niej wyobrażeń. To, co neutralne i pozbawione płci, jest zatem z gruntu fallogocentryczne.

⁷ Często pisano o sposobie, w jald de Beauvoir ujmuje kobiecą seksualność i cielesność, i krytykowano go. Według krytykujących ją autorek zachowuje ona Kartezjaóslde rozróżnienie na dało i rozum oraz podziela męską perspektywę widzenia kobiecej cielesności. Negaqa kobiecego dała, postrzeganie go jako coś brudnego, źródło problemów, pułapkę, przekłada się na waloryzację i przecenianie męskiego: aktywnego, dominującego. Jak wskazuje Moi, widzenie męskiej seksualności przez de Beauroir jest inne niż u Sartre'a, u którego penis stanowi jedynie instrument, podczas gdy dla de Beauvoir to obraz transcendencji. „Opierając się na rozróżnieniu Sartre’a na aktywne, działające dało i pasywne «mięso» de Beauyóir *upldawia» tę opozycję nawet bardziej niż sam Sartre' (Moi 1994, 171).

* De Bęauroir mimo lewicowych sympatii nie dostrzega w komunizmie lekarstwa na wszystko, a szczególnie na ucisk kobiet. Na przykład zauważa, w jaki sposób polityka w stosunku do rodziny w Związku Radzieckim była zależna od potrzeb produkcji i polityki ludnośaowej (Beau-voir 1972 U 103).

' Pomijam tu zgodne z myślą egzystencjalną wyjaśnienie owej akceptacji w kategoriach udeczki od wolności. Jak pisze de Bcau voir, kobieca „wraz z ryzykiem ekonomicznym unika metafizycznego ryzyka wolnośd (...)

nie domaga się rewanżu także dlatego, że często dobrze się czuje w roli Innego" (jw., 32). Chociaż to często krytykowane wyjaśnienie przewija się w książce, skoncentruję się raczej na koncepcji „prawdziwej/wiecznej kobiecości", męskiego konstruktu, który wydaje się według niej stanowić pierwotną przyczynę kobiecego uwięzienia w immanencji i przeszkodę na drodze ku samospełnieniu. Należy podkreślić, że owa ucieczka od wolności jest charakterystyczna dla każdego człowieka, niezależnie od płci. Dodatkowe wspomaganie takiej postawy w procesie kształtowania kobiet zdaje się główną przyczyną częstszego jej występowania u nich.

¹⁰    Warto tu zauważyć, że wszystkie dychotomie stanowiące paradygmat zachodniej kultury, fundament zachodniego stylu myślenia, mają swoje źródło w fundamentalnej opozycji mężczyzna/podmiot venus kobieta/Inna. Myślenie opozycjami jest zatem niemożliwe do przezwyciężenia bez przełamania tej fundamentalnej opozycji. Patrz: Cixous, Irigaray, Dem da i in.

¹¹    Warto już w tym miejscu wspomnieć, że owo rozróżnienie zostało ostatnio zakwestionowane przez Butler w Gender Trouble jako podtrzymujące władzę dyskursu, której fundamentem działania jest powołanie się na przedspoleczną ontologię. Do rozważań Butler powrócę w czwartym rozdziale tej książki.

¹²    De Beauvoir podkreśla, że „w takim obowiązku nie ma nic naturalnego: natura nie mogłaby nigdy podyktować wyboru moralnego, a taki wybór zakłada zaangażowanie [...], pod tym pseudonaturalizmem kryje się społeczna i sztuczna moralność. Twierdzenie, że dziecko jest najwyższym celem kobiety, ma wartość reklamowego sloganu" (Beauvoir 1972 n, 342).

^Ił W ramach feministycznych rozważań nad reprodukcją i macierzyństwem stanowisko de Beauvoir będzie charakterystyczne dla nurtu odrzucającego macierzyństwo jako pułapkę kobiecości. Podobną postawę reprezentuje Shulamith Firestone w The Dialectic of Sex, która widzi możliwość przezwyciężenia opresji kobiet w ich wyzwoleniu z roli reproduktorek, pokładając ogromne nadzieje w rozwoju nowych technologii reprodukcji. Dla obydwu macierzyństwo i wolność pozostają w opozycji.

¹⁴ Spelman bada tu problem wykluczenia w myśli feministycznej i charakterystyczny dla tej myśli paradoks. Z jednej strony krytykuje ona bowiem nieobecność kobiet w myśli filozoficznej, z drugiej zaś podejmuje pewne nieistotne problemy dotyczące kobiet, co jest spowodowane tym.