page0244

236

Sekretaryjat apostolski — Sekretarze wielcy

(jest nim obecnie kardynał Antonelli), kardynał sekretarz brevijum i kardynał sekretarz memoryałów (segrelario dei memorialiy. Najważniejszy tu jest wydział spraw zagranicznych; kardynał sekretarz jest jedynym i wyłącznym pośrednikiem stosunków dyplomatycznych między mocarstwami a papieżem. Pod rozkazami kardynała zostają wszyscy nuncyjusze i agenci dyplomatyczni, od niego odbierają instrukcyje i jemu składają sprawozdania o stanie Kościołów chrześcijaństwa; jako minister gabinetu papiezkiego, będąc w ustawicznych stosunkach z papieżem, jest podstawą jego rządowi kierownikiem wszystkich spraw ważniejszych. Jako sekretarz stanu ma pomocnika substytuta, czterech redaktorów, dwóch archiwistów i stosowną liczbę urzędników. Kardynał sekretarz bre-vium, przedstawia papieżowi sprawy o indulgencyjach, o dyspensach z przyczyny wieku, urodzenia, czasów zakazanych (defectusaetatis, natalium, interstitium.) Kancellaryja apostolska pod przewodnictwem kardynała wice-kanclerza wysyła przygotowane bulle i breve, w sprawach ważniejszych roztrząsanych na konsystorzu lub w dataryi. Bulle pisane są starym charakterem gallickim, z załączeniem kopii pismem teraźniejszem (transsumtum autheticum.)

Sekretarz, w ogólności oznacza pisarza, używanego pierwotnie do pisania spraw tajemnych. W hierarchii urzędowej, oznacza pośredni u nas stopień pomiędzy kancelistą a referentem. W czasach królestwa Polskiego dor. 1831, w ministerstwach sprawiedliwości, skarbu, oświecenia publicznego i wyznań religijnych, wojny, spraw' wewnętrznych, sekretarze generalni pełnili te obowiązki, które dziś są przywiązane do dyrektorów' kancellaryi.

Sekretarz (gra), zebrane towarzystwo pisze zapytania na karteczkach, te jednakowo zwinięte kładą się w przygotowane naczynie, każdy na los bierze taką liczbę jaką włożył: jeżeli swoje wyciągnie, zamienia, a na te które mu zostają odpowiada krótko i stosownie. Drugi sposób gry jest więcej zajmujący, kiedy za lepsze zapytanie lub odpowiedź, przeznacza się upominek jaki; ten go odbiera czyje lepsze, z tego powodu i gra sama przybiera niekiedy nazwę czyje lepsze?. Wszyscy piszą zapytania, po odczytaniu głosem, mniej trafne odkładają się na bok, na najlepsze wszyscy piszą odpowiedzi. Sąd.z trzech osób, które do gry samej nie należą, po naradzie, najlepszą odpowiedź podaje do nagrody, innym po niej idącym przyznają pochwały.    K. Wł. W.

Sekretarze Wielcy. Pomiędzy urzędnikami dawnej Rzeczypospolitej, pierwsze miejsce zajmowali wielcy sekretarze, niebędący senatorami. Godność tę i urząd król Alexander w r. 1501, za zgodą Senatorów postanowił w tym celu, aby w miejscu kilku, on sam był świadom spraw' tajemnych i był przypuszczonym do czynności wspólnych z kanclerzem (Statut Łaskiego.') Później i w Litwie ustanowiono tego rodzaju urzędników. Wielkich sekretarzy zwano niekiedy najwyższymi, poniew^raż mieli sobie powierzone tajemnice państwa, składali przysięgę królowi na Boga, że ich nie wyjawią, i że ochraniać będą króla i rzeczpospolitą od wszystkiego złego któreby im zagrażało. Przyjęto zwyczajem, iż urząd ten duchownym tylko osobom udzielanym bywał; biskup płocki Madaliński, w obawie aby me uległ zmianie ten zwyczaj, zastrzegł jako niewzruszony artykuł prawa w paktach konwentach Jana III. W pierwotnej ustawie króla Alexandra czytamy, że wielki sekretarz, był pierwszym ze swego stanowiska kandydatem na inne dostojeństwa, a mianowicie na kanclerstwo. Król Zygmunt I zachował ten przywilej poprzednika, ale z dodatkiem, że w tej rzeczy sam monarcha rozstrzyga, o ileby mu się to zdohrem rzeczyczypospolitej zdawało. Z tego powodu jedni wcześniej, drodzy później biskupami lub kanclerzami zostawali, a nad te innych godności dostąpić nie mogli, będąc wyższymi od