306 (28)

306 Część VI

zykach słowiańskich przejęte przez morfom na-... się. Wyżej poczynione zestawienia w ramach 5 grup semantycznych pokazują to bardzo wyraźnie. Są co prawda między poszczególnymi językami pewne różnice ilościowe, ale to może wynikać m.in. z różnego podejścia do materiału przy konstruowaniu słowników, z których został wyekscerpowany analizowany tu materiał. Można by wręcz powiedzieć, że w typie na-... $ię znalazły swój wyraz językowy główne radości i smutki życia dawnych Słowian, a także ich podstawowe czynności życiowe.

2001

O antonimicznej kategorii słowotwórczej czasowników inceptywno-anulatywnych

1. W slowotwórstwic obok relacji, typów i kategorii zwykłych występują też pewne relacje, typy i kategorie szczególne. Na zwykłą relację słowotwórczą składa się określony wyraz podstawowy i utworzony od niego za pomocą określonego formantu - derywat, np. koń > konik, palić > palarnia, natrętny (człowiek) > natręt itd. Podobne relacje słowotwórcze składają się na typy słowotwórcze, a różne typy słowotwórcze tworzą kategorie słowotwórcze.

Bywa jednak tak, że człony takich relacji, które mają wspólny wyraz podstawowy, wchodzą w relację bezpośrednią wzajemnie już z.e sobą, a więc z pominięciem tego wspólnego wyrazu podstawowego. Na przykład z licznych jednostkowych relacji zwykłych typu miasto > mieścisko i miasto > mieścina wykształcił)-' się relacje typu -isko - -im, a więc typu mieścisko - mieścina, chiopisko - chłopina, które w pewnym sensie motywują się wzajemnie, a szczególny typ, które one tworzą, charakteryzuje się własną produktywnością.

Wtórne relacje typu mieścisko - mieścina, chiopisko - chłopina można by nazwać relacjami złożonymi, ewentualnie skojarzonymi¹, bo powstały one w wyniku wtórnego złożenia, „skojarzenia się" relacji typu miasto, chłop - mieścisko, chiopisko i relacji typu miasto, chłop - mieścisko, chłopina. Tego rodzaju relacje, też typy czy kategorie słowotwórcze, nie są w słowotwórstwie czymś wyjątkowym i ich dokładniejszemu opisaniu warto by poświecić trochę osobnej uwagi. W takim opisie powinien być uwzględniony również i aspekt historyczny, z którego by wynikało, że nowo powstały typ (wtórnie) skojarzony cechuje się własną produktywnością.

' Omawiane tu relacje skojarzone (czy złożone), które powstaje w wyniku połączenia się w jedną relację derywatów dwu zwykłych relacji, mających wspólny wyraz podstawowy, trzeba odróżniać od relacji bezpośrednich i pośrednich, jakie zachodzą między formacjami. W wyniku zmiany relacji bezpośredniej w pośrednią mogą powstać nowe formanty, np. z. dwóch relacji bezpośrednich takich, jak plotkarz > plotkarka i plotkarka > plotkara powstała jedna relacja pośrednia typu plotkarz > plotkara, z której wykształcił się osobny typ słowotwórczy (feminaiywny) o nowym przyrostku (o funkcji ckspresywnej) -ara i o samodzielnej produktywności, np.gó«wVirz >gówniara, cuwiiak > ciiMtiiara, rozrabiaka > rozrabiam...