30

72 Kazimierz Ajdukicwicz - Zagadnienia i kierunki filozofii

zywano, można stwierdzić, że istotnie sprawy nadprzyrodzone, Bóg, życie pośmiertne itp., wchodziły w zakres rozważań metafizycznych. Nie stanowiły one jednak bynajmniej jedynego tematu metafizyki.

PODZIAŁ PROBLEMATYKI METAFIZYCZNEJ

Bogactwo tematów, które zalicza siq do metafizyki, jest tak różnorodne, zagadnienia te są przy tym często tak trudno uchwytne, że niełatwo jest scharakteryzować metafizykę przy pomocy jednej formuły, która by wyczerpywała cały jej zakres. Spotykane ogólne charakterystyki metafizyki są albo bardzo ogólnikowe, albo też zbyt ciasne i nie wyczerpują całokształtu tych tematów, które zalicza się tradycyjnie do metafizyki. Takimi niewiele mówiącymi ogólnikami są na przykład próby określenia metafizyki jako dyscypliny dążącej do sformułowania poglądu na świat albo charakterystyka metafizyki jako najogólniejszej nauki o bycie. Zbyt ciasne jest określenie metafizyki jako syntezy wiedzy o przyrodzie lub jako nauki dążącej do wykrycia rzeczywistości prawdziwej, ukrytej poza złudną szatą zjawisk ujawniających się zmysłom, czyli jako nauki o tzw. rzeczach samych w sobie. Zrezygnujemy też tutaj z próby podania jednolitego określenia metafizyki, ograniczając się do dokonania przeglądu zagadnień, które się tradycyjnie zalicza do metafizyki. Podzielimy przy tym problematykę metafizyczną na cztery grupy. Pierwszą z nich stanowić będzie tzw. ontologia, drugą - grupa zagadnień wyrastających z dociekań nad poznaniem, trzecią - grupa zagadnień wyrastających z rozważań nad przyrodą, czwartą wreszcie - grupa zagadnień wyrastających z religii i rozważań etycznych. Każdą z tych czterech grup omówimy poniżej z osobna.

II

ONTOLOGIA

ZADANIA ONTOLOGII

Etymologicznie wywodzi się termin ontologia od greckiego wyrazu ov (on), tj. od imiesłowu czasu teraźniejszego czasownika eivca (ejnaj), który znaczy tyle co być. Dosłownie więc ov znaczy tyle co będący, imiesłów ov, poprzedzony rodzajnikiem (to ov, to on) nabiera znaczenia rzeczownikowego: to, co jest, a więc cokolwiek. Zatem ontologia to, etymologicznie biorąc, tyle co nauka o tym, co jest, czyli nauka, której twierdzenia odnoszą się do czegokolwiek. Zgodnie z tą etymologią miałaby ontologia być nauką najogólniejszą, której twierdzenia mają zastosowanie do wszystkiego, co jest. W taki właśnie sposób charakteryzował Arystoteles zadania swej pierwszej filozofii, a więc tej dyscypliny filozoficznej, którą później nazwano metafizyką. Często teź terminu ontologia używa się zamiennie z wyrazem metafizyka, traktując oba te wyrazy jako synonimy.

Jednakże uciera się, głównie pod wpływem fenomenologów, inne rozumienie terminu ontologia, w którym nadaje mu się inny zakres niż terminowi metafizyka. Fenomenologowie nazywają ontoiogią wszelkie tzw. dociekania istoty rzeczy, którą ma się - według nich - poznawać za pomocą owego wglądu w istotę (IYesensschau), o którym była mowa na str. 46 i nast. Dociekając istoty czegoś, na przykład istoty rzeczy w ogóle, istoty ciała, istoty cechy, istoty stosunku itd., staram się odpowiedzieć na takie pytania: co to jest rzecz?, co to jest ciało?, co to jest cecha?, co to jest stosunek? itd. Odpowiedziami na pytania tego rodzaju są definicje terminów rzecz, ciało, cecha, stosunek, które będą miały następującą na przykład budowę: ciało jest to to a to. Definicje te nie występują w charakterze propozycji, aby wyrazem definiowanym posługiwać się w scharakteryzowany przez nią sposób, nie są więc traktowane jako dowolne ustalenia sposobu posługiwania się definiowanymi wyrazami, ale zakładają, że wyrazy te mają już w naszej mowie określone znaczenie, definicje te zaś roszczą sobie pretensje do tego, by być zdaniami prawdziwymi przy tych określonych już z góry znaczeniach definiowanych wyrazów. Definicje tego