32

76 Kazimierz Ąjdukicwicz - Zagadnieniu i kierunki filozofii

w ramach ontologii. Równolegle z tymi analizami różnych pojąć istnienia, związanych z zaznaczonymi wyżej różnymi pojęciami przedmiotów, zajmowali się filozofowie analizą takich pojęć, jak pojęcie możliwości, pojęcie konieczności. Pojęcia te, jako pojęcia różnych sposobów istnienia (po łacinie modi existendi), nazywano pojęciami modalnymi.

Wskazane wyżej pojęcia stanowią tylko przykłady niektórych pojęć opracowywanych przez ontologię. Obok tych zajmuje się ontologia analizą wielu innych pojęć. I tak na przykład analizuje ona pojęcie związku przyczynowego, pojęcie celu, zajmuje się opracowaniem pojęcia przestrzeni i stosunków przestrzennych, rozważa pojęcie czasu i stosunków czasowych i wiele innych.

TWIERDZENIA ONTOLOGICZNE

Na analizach tych pojęć opiera ontologia - jak już o tym była mowa - twierdzenia ogólne. Do najgłośniejszych zasad ontologii należą na przykład: ontologiczna zasada sprzeczności, głosząca, że żaden przedmiot nic może jakiejś cechy zarazem posiadać i jej nie posiadać; ontologiczna zasada wyłączonego środka, głosząca, że każdy przedmiot dowolną cechę posiada lub jej nie posiada. Dokoła tych zasad, choć wydają się one zupełnie oczywiste, toczył się gorący spór.

Z zasadą sprzeczności i zasadą wyłączonego środka spotykamy się także w logice formalnej. Podobnie ma się rzecz również z wielu innymi twierdzeniami ontologii. Ontologia bowiem zajmuje się analizami pojęć jeszcze niedostatecznie wyjaśnianych, aby na nich oprzeć precyzyjną teorię. Gdy analiza tych pojęć jest dość daleko posunięta, zostają jej wyniki przejęte przez inną jakąś naukę, która na tej analizie opiera system twierdzeń, mający postać teorii dedukcyjnej, tj. nauki o budowie metodologicznej takiej, jaka jest właściwa matematyce. Tak np. współczesna logika formalna, będąca nauką co do swej metody podobną do matematyki, obejmuje tzw. teorię klas i teorię stosunków, czyli relacji. W tych swych działach wykłada logika formalna twierdzenia, które co do swej treści mogłyby śmiało zostać zaliczone do ontologii, jako że opierają się one tylko na ustaleniu znaczeń takich terminów, jak przedmiot jednostkowy, cecha, stosunek itd. Niektórzy nawet autorowie logiczni ten dział logiki formalnej wprost nazywają ontologią.

W ten sposób ontologia staje się podłożem, z którego wyrastają niektóre nauki szczegółowe. Z drugiej strony, z nauk szczegółowych wyrastają zagadnienia o charakterze ontologicznym. Dzieje się to zwłaszcza wtedy, gdy nauki te w swym rozwoju natrafiają na pewne trudności, pochodzące z niedostatecznego wyjaśnienia niektórych używanych przez nie pojąć podstawowych. Budzi sią wtedy potrzeba wyjaśnienia tych pojąć i wtedy naukowcy-specjaliści przechodzą na teren rozważań ontologicz-nych, dochodzi do współpracy miądzy specjalistami a filozofami.