3 (1046)

50 Scott Burchill

liberałowie, tacy jak Fukuyama i Doyle, są winni „redukcjonizmowi”, a powinni podkreślać „systemowe” cechy stosunków międzynarodowych. Konflikt między podejściami inside-out i outside-in do stosunków międzynarodowych stał się najważniejszą linią podziału w nowoczesnej teorii stosunków międzynarodowych. To, do jakiego stopnia neorealistychną krytykę liberalnej teorii stosunków międzynarodowych da się utrzymać w okresie pozim-nowojennym, będzie główną cechą niniejszej analizy⁶.

Argumenty Fukuyamy to nie tylko proste wychwalanie faktu, że liberalny kapitalizm przetrwał zagrożenie, jakim był marksizm. Fukuyama sugeruje także, że neorealizm przeoczył „główną makropolityczną tendencję we współczesnej polityce światowej: ekspansję liberalnej sfery pokoju”⁷. Poglądowi o anarchicznej naturze stosunków międzynarodowych Doyle przeciwstawia tezę o powiększającym się „rdzeniu” pokojowych państw, które nauczyły się rozwiązywać konflikty między sobą bez uciekania się do przemocy. Poszerzanie się sfery państw pokojowych jest prawdopodobnie najważniejszą cechą charakteryzującą scenę międzynarodową po upadku komunizmu. Jeżeli to twierdzenie zostanie podtrzymane, może to stworzyć istotne przesłanki powrotu do teorii stosunków międzynarodowych liberalnego uto-pizmu, idei, która w przekonaniu większości była postrzegana jako zakwestionowana przez Carra ponad 50 lat temu. Będzie to także stanowić poważne wyzwanie dla dyscypliny, która do niedawna była zdominowana przez założenie, iż wojna jest powtarzającą się i endemiczną cechą środowiska międzynarodowego.

I. Wojna, demokracja i wolny handel

Założenia współczesnej teorii stosunków międzynarodowych znajdują swoje podstawy w osiemnasto- i dziewiętnastowiecznych propozycjach liberałów odnoszących się do pokojowego porządku światowego. Krótko mówiąc, zakładali oni, że perspektywy eliminacji wojny są związane z przedkładaniem demokracji nad arystokrację, wolnego handlu nad autarkię oraz kolektywnego bezpieczeństwa nad system równowagi sił. W tym paragrafie dokonamy analizy każdego z tych argumentów, opierając się na kryterium ich wpływu na współczesną myśl liberalną. <

Perspektywy dla pokoju

Dla liberałów pokój jest naturalnym stanem stosunków: według Kanta

pokój może być wieczny. Prawa natury dyktowały harmonię i współpracę

pomiędzy ludźmi. Wojna jest zatem nienaturalnym, irracjonalnym a także sztucznym pomysłem i nie jest efektem jakiejś szczególnej cechy ludzkiej j natury. Liberałowie wierzą w postęp i doskonałość ludzkości. Przez swą wiarę w siłę ludzkiego rozumu i możliwość realizacji przez człowieka swojego wewnętrznego potencjału są przekonani, że hańba wojny może być wyeliminowana z ludzkich doświadczeń⁸.

Wspólnym wątkiem w myśli liberalnej od Rousseau, Kanta i Cobdena do Schumpetera i Doyle'a jest przekonanie, że wojny wywołują military-styczne i niedemokratyczne rządy kierujące się swoimi interesami. Wojny knuły „kasty wojowników", zdecydowanych na powiększanie swojej potęgi i bogactwa przez podboje terytorialne. Według Paine’a (The Rights od Man) „system wojny” został stworzony w celu zachowania potęgi i zatrudnienia siążąt, polityków, żołnierzy, dyplomatów, producentów uzbrojenia oraz zaśnięcia jeszcze bardziej smyczy tyranii na gardłach ludu⁹. Wojny pozwalają |dom bez żadnego usprawiedliwienia podnosić podatki, powiększać apa-it biurokratyczny i w ten sposób zwiększać kontrolę na obywatelami. Ludzie zaś, z zasady miłujący pokój, są uwikłani w konflikty przez rządzących, którzy nie reprezentują ich interesów.

Wojna była rakiem na ciele polityki. Ale także dolegliwością, którą człowiek mógł uleczyć. Lekarstwo na wojnę, jakie zwolennicy teorii liberalnej zalecali już w osiemnastym wieku, pozostaje wciąż takie samo: „chorobę” wojny mogą pokonać tylko dwa lekarstwa - demokracjai wolny handel. Demokratyczne procesy i instytucje mogą przełamać potęgę rządzą-fech elit i ograniczyć ich skłonność do przemocy. Wolny handel i wymiana handlowa mogą także przezwyciężyć sztuczne granice między jednostkami i

Liberalizm 51

oczyć je w społeczeństwo.

Według liberałów, takich jak Schumpeter, wojna była produktem agre-ych instynktów niereprezentatywnych elit. Wojownicza natura rządzą-prowadziła niechętne masy ku konfliktom, które choć dochodowe dla ucentów broni i arystokracji, były niszczące dla tych, którzy w nich wal-i. Zdaniem Kanta ustanowienie republikańskich form rządu, w których ijący władzę byliby odpowiedzialni za swoje czyny, a prawa jednostek