44 (412)

94 Pojęcia i ich rozwój

coraz mocniejsze struktury, po współczesne poglądy neonatywistyczne, zgodnie j z którymi dziecko przychodzi na świat wyposażone w szereg wyspecjalizowa- | nych zdolności poznawczych, stanowiących doskonałe zadatki do rozwoju dojrzałych funkcji. Przedmiotem kontrowersji pozostaje nadal, na ile zadatki te ograniczają i ukierunkowują dalszy rozwój, na ile zaś porzucane są później dla zupełnie nowych konstrukcji umysłowych oraz, na ile mechanizmy zmiany rozwojowej mają charakter ogólny, na ile zaś specyficzny dla danej funkcji.

Z punktu widzenia naszej pracy, najważniejszym pytaniem jest to, czy spe- 1 cyficzne dla dziedziny rozumienie relacji przyczynowych i generowane przez | naiwne teorie wyjaśnienia funkcjonują jako równorzędne względem percepcji i | doświadczenia (lub nawet nadrzędne) czynniki w dokonywaniu kategoryzacji i | różnego rodzaju wnioskowań pojęciowych. Wydaje się, że szereg badań ! przedstawionych w tym rozdziale może służyć jako wsparcie tej tezy. Dalszych ij argumentów postaramy się dostarczyć przedstawiając w kolejnych rozdziałach j badania własne.    i

3. Wprowadzenie do badań własnych

Zagadnienie relacji między „ukrytymi’" właściwościami obiektu, takimi jak mechanizmy przyczynowe i procesy wewnętrzne a cechami obserwowalnymi (i opartymi na nich ocenami podobieństwa) należy do centralnych problemów nauk o poznawaniu i, co za tym idzie, jest stałym przedmiotem badań psychologicznych, filozoficznych, sztucznej inteligencji i nauk pokrewnych (patrz: aktualne wprowadzenie w Sloman i Rips, 1998). W pierwszych rozdziałach pracy wyjaśniliśmy, dlaczego tak się dzieje. Znaczna część współczesnych badań ukierunkowana jest na potwierdzenie kolejnych wersji empirystycznej hipotezy, zgodnie z którą wiedza o przyczynowych podstawach percepcyjnego podobieństwa obiektów tworzących kategorię jest wynikiem uczenia się poprzez kojarzenie i uogólniania spostrzeganych regularności, wspieranych ewentualnie systemem kategorii językowych i przyswajaniem wiedzy kulturowej. Nieliczne niezbędne do tego wrodzone mechanizmy poznawcze mają charakter uniwersalny, względnie niezależny od dziedziny poznania. Tak jest m.in. w przypadku badań nad tendencjami percepcyjnymi w kategoryzacji i nazywaniu, a w szczególności nad tendencją do rozszerzania znaczenia słów na obiekty o podobnym kształcie {shape bias; Haman, 2000a; Smith, 1999), a także prac nt. tworzenia nowych reprezentacji cech percepcyjnych w procesie kategoryzacji (Schyns i in, 1998). Również takie zjawiska, jak różnicowanie obiektów na podstawie wzorca ruchu, mogą być interpretowane jako czysto percepcyjne (doświadczeniowe) zaczątki późniejszych rozróżnień pojęciowych (Mandler, 2000). W bardziej uniwersalnej wersji hipotezy zakłada się, że żadna abstrakcyjna wiedza pojęciowa nie może powstać inaczej, jak poprzez przekształcenie najwcześniejszych reprezentacji bezpośrednich doświadczeń percepcyjnych. ruchowych, czy wyłącznie najprostszych doświadczeń emocjonalnych i społecznych. Centralnymi mechanizmami