4 (1490)

ukierunkowania nastawieniami, które z interesującego nas tu punktu widzenia można rozpatrywać jako kolejne, specyficzne-„czynniki rozwoju”, wpływające na zróżnicowanie doświadczeń poszczególnych osób i wiążących się z nim efektów osobotwór-czych.

Zdaniem Lievegoeda istnieje 6 podstawowych nastawień: (orientacji) życiowych, które przejawiają się w pracy zawodowej,, choć wykraczają poza jej ramy. Występują one we wszystkich zawodach. Pracownicy, u których dominuje takie lub inne nastawienie, wnoszą do swego zawodu specyficzne wartości i czerpią ze swej pracy określone korzyści. Są to nastawienia:

1.    Badawcze,

2.    Refleksyjne,

3.    Organizacyjne,

4.    Opiekuńcze,

5.    Innowacyjne,

6.    Utrwalające.

Każde z tych nastawień ma dwie modalności: twórczą i nie-twórczą. Daje to w sumie 12 orientacji. Niektóre z nich pokrywają się z wymienionymi przez Scheina, inne są nowe. Brak wśród nich wyróżnionych przez Scheina ukierunkowań na niezależność i bezpieczeństwo, gdyż Lievegoed (nie znający cytowanej pracy Scheina) w małym stopniu uwzględnia nastawienie podmiotu na siebie: jedynie orientacja 2 nosi znamię tego nastawienia. W sumie obaj cytowani autorzy uzupełniają się wzajem, choć operują zupełnie innym warsztatem; Lievegoed powołuje się przede wszystkim na własną długoletnią pracę w charakterze konsultanta zawodowego, psychoterapeuty, opiekuna społecznego i wychowawcy.

Nastawienie badawcze w rozumieniu Lievegoeda wyraża się-w potrzebie poznawania, jak różne układy funkcjonują, jakie zachodzą między nimi relacje. Nastawienie refleksyjne wyraża się w potrzebie porządkowania wiedzy i idei w systemy, teorie. Dla przedstawiciela orientacji organizacyjnej świat jest obiektem porządkowania, ujarzmiania, kierowania. Przedstawicielom, tej orientacji grozi — zdaniem Lievegoeda — brak zrozumienia dla wartości innych niż praktyczne. Dążą oni do władzy nad przedmiotami i ludźmi. Nastawienie opiekuńcze (pominięte przez Scheina z racji wybrania do badań takiej a nie innej grupy" profesjonalnej) wyraża się — jak to określił Lievegoed — w pomaganiu wszystkiemu, co żyje. Stanowi ono podstawę działalności wychowawczej, wnosi do życia społecznego korzystny klimat. Manifestacją orientacji innowacyjnej jest natomiast poszukiwanie i wdrażanie ulepszeń. Nastawienie to może się wyrażać w leczeniu, nauczaniu, działalności politycznej. Modalność ■twórcza i nietwórcza w ramach nastawienia innowacyjnego może się wydać paradoksem, lecz tylko wówczas, gdy nie uwzględniamy różnicy między innowacjami oryginalnymi (twórczymi) i naśladowczymi. Jedni nowatorzy sami wymyślają nowe rozwiązania (nip. wynalazcy), inni torują im drogę do praktyki, są pionierami przeobrażeń, do których dają impuls wynalazcy. Wreszcie przez orientację utrwalającą Lievegoed rozumie niezbędne do życia reprodukowanie, utrwalanie i podtrzymywanie tego, co już istnieje. Wchodzi tu w grę nie tylko wytwarzanie •niezbędnych przedmiotów, lecz także działanie, np. w roli bibliotekarza, księgowego, obiektywnego dziennikarza itp.

W każdym zawodzie, w pracy określonego specjalisty może się ujawnić jedna lub więcej orientacji. Gdy ma ona w dodatku modalność twórczą, nadaje pracy zawodowej piętno sztuki.

Interesująca z naszego punktu widzenia jest teza Lievegoeda, że podstawowe nastawienie życiowe stanowi klucz, na podobieństwo klucza muzycznego, według którego komponowana jest biografia jednostki. Tak więc np. lekarz może realizować w swej pracy przede wszystkim nastawienie opiekuńcze bądź badawcze albo organizacyjne. Podstawowe nastawienie życiowe —-jak mówi autor — nie przesądza o treści dramatu życiowego, lecz wyznacza jego tonację. Każdy może mieć kilka nastawień, lecz jednio z nich jiest dominujące ii nadaje koloryt zwłaszcza pierwszej połowie życia, gdyż wpływa na wybór zawodu. Tu ponownie stajemy wobec pytań. Skąd biorą się owe orientacje życiowe i zawodowe? Jaka jest historia ich powstawania i podatność na zmiany w wieku dojrzałym? Umiejętność znajdowania odpowiedzi na podobne pytania w odniesieniu do własnej osoby otwiera drogę do trudno dostępnych obszarów samowiedzy: pozwala na przekroczenie granic tradycyjnie rozumianego aarao-poznania i rozszerzenie pytania „Jaki jestem?” o niezwykłe istotne kwestie: „Dlaczego jestem, jaki jestem?” i „Co z tego wynika dla mego dalszego rozwoju?”

To, co zostało wyżej powiedziane, dotyczy zaledwie profesjonalnej sfery rozwoju młodego mężczyzny. Dalej znajdzie Czytelnik wzmianki na temat innych aspektów tego procesu, wartych osobnych monografii.

Dylematy rozwojowe kobiet

Odmienność biologii kobiet i mężczyzn, a głównie obowiązki wynikające z macierzyństwa wpływają na podział ról życiowych, a tym samym na rozwój psychiczny. Mężczyzna zazwyczaj pełniej angażuje się w zdobywanie środków do życia lub w karierę

87