93 (4)

Rozdział trzeci

Pitagoras i Pitagorejczycy

Pitagoras (Pythagoras), syn Mnezarchosa, rzeźbiarza gemm, urodził się na wyspie Samos około 570 r. p.n.e. Opowiadano o nim, że dużo podróżował, a potem, kiedy wrócił do ojczyzny z Egiptu i nie mógł się pogodzić z rządami tyrana Polikratesa, wyruszył do Italii i osiadł w Krotonie (kolonia achajska). Było to około 532 r. p.n.e.

Pitagoras założył w Krotonie pierwszą, o ile wiemy, filozoficzną szkołę grecką, która miała charakter stowarzyszenia religijnego. Herodot pisze o „misteriach pitagorejskich” i zestawia je z „orfickimi misteriami” (II 81). Zdaje się, że Pitagoras zastał w Krotonie orfików i że zorganizował swoją szkołę na podobieństwo ich gminy, do której należeli nie tylko mężczyźni, ale także kobiety. Tak by się tłumaczyło, że miał nie tylko uczniów, ale także uczennice, wśród nich żonę i córkę. W ogóle kobiety brały żywy udział w etycznym, współzawodniczącym z orfizmem ruchu pitagorejskim, co się zaznacza w powiedzeniu Arystoksenosa, że Pitagoras.....przejął większość swoich dogmatów

moralnych od delfickiej Temistoklei” (Diog. Laert. VIII 8). Uczniowie uprawiali wstrzemięźliwość, ćwiczyli się w milczeniu i posłuszeństwie i dopiero wtedy, kiedy przeszli zwycięsko okres próby i posiadali dostateczne zdolności umysłowe, mogli poznać właściwą naukę mistrza. Tej nauki nie wolno było zdradzić nikomu obcemu. Przekazywano ją tylko ustnie i tylko wybrańcom. Wszystkich uczniów obowiązywała serdeczna i ofiarna przyjaźń wzajemna. Od Pitagorasa miało pochodzić powiedzenie, że przyjaciela trzeba uważać za „drugiego siebie”. Więzy przyjaźni pitagorejskiej były silniejsze od więzów rodzinnych i politycznych. W szkole panował komunizm dóbr materialnych, a także dóbr duchowych: indywidualne zdobycze w dziedzinie nauki stanowiły wspólną własność szkoły i były z reguły przekazywane jako „mądrość” jej twórcy. Najobfitszym źródłem wiadomości o Pitagorasie są obok obszernego referatu Diogenesa Laertiosa (VIII 1 n.) dwa Żywoty Pitagorasa (jeden napisany przez Porfiriusza, a drugi przez Jamblichosa), jest to jednak źródło dość mętne: powstało w okresie późnej starożytności (III—IV w. n.e.), nosi piętno kompilacji i przedstawia postać filozofa w sposób szablonowo-tenden-cyjny.

Miasto Krotona uchodziło nie tylko za siedzibę wybitnych lekarzy i atletów, ale także za gniazdo rozpusty. Pitagoras ją zwalczał przy pomocy swoich uczennic krotońskich. Rozumiał, że o poziomie moralności rozstrzyga nie mężczyzna, lecz kobieta, nie ojciec, lecz matka. Opowiadano o Teano, żonie

93