Atlas muzyki8

__vv    liwlrumcnia-

“j ^nte dokonywały;

^kK™"^kl1 •“ "S¹™'

S?jSŁnitói; skutkiem tą syltitęjl byŁt mekmkośt niiitllwwtiitt' formy po-*-Uvirovh typów iratr. oraz nicjcdnolitcna-I przełomie XV | XVI i / nojuwłcnidn się autonomicznej muzyki mmimcnKilnęi oraz rozbudową ntfcstni baso-pociło Łjc^ instr. w rodziny i dokonywać kii <v5icnuiv28di (jej szczytowe owinięcie: VIR-[X'Ńli Muara getutubt, ISII; PRAETORIUS.

| Smagmammkam. II. 1619).

Sialniow insmiinenty miały wysokie, jasne. prze> mkfiwe brzmienie; wykorzystywano wytycznie rc-c«y od sópr.mowgo do tenorowego. Niskie ba* >v me oystępowaly Nie było zespołów o wielkim wolumenie brzmienia, lecz mule zestawienia solidów, najczęściej w mieszanym składzie instr. strunowych, dętych i perkusyjnych, instrumenty służyły do akompaniowania pie-jniuni (zwt instr. strunowe, szarpane i smyczkowe). tańcom, pochodom (szczególnie dęte). Niemal wszystkie takie melodie improwizowano na podstawie modeli. Tylko w muzyce wielogłosowej instr. wykopywały partię własną bądź głosu wokalnego z ksiąg głosowych (dopiero od końca XV w.). Muzyka czysto instrumentalna była rzadkością. Zwykłe gatunki pierwotnie wokalne wykonywano instrumentalnie (hoęutrtus. zob. 1208, l/itmwlacje motetów, zob. $. 224). Instrumentaliści (oprócz organistów) pełnili stalą służbę na dworze {minstrcle) bądź działali jako wędrowni grajkowie (żonglerzy, jokulatorzy jtp )■ występowali w czasie jarmarków i świąt. l*stn«»Mly strunowe (źródła, zob. & 271)

Harfa, poświadczona od VIII w. jako harfa ramowa o zaokrąglonej formie romańskiej, od XTV w w smuklej formie gotyckiej (rys. A. B). 6>fa specjalnością irtendzko-angielską (cytha-m anglica. do dziś jeszcze w godle Irlandii). Uy. antyczna lira i kitara powracają w lekko mucniong formie najpierw lira z Obetflacht (akmańskic znalezisko grobowe, V/VI w.) o smukłych ramionach jarzmowych i sześciu kołkach, podobnie ja k w monachijskim psaltc-rwm (X/XI wt)z pięcioma strunami, stronodą-gian w formie guzika i z kluczem strojeniowym (rys. C), Wśród instrumentów tego typu występowały liry okrągłe, bez poprzeczki, zw. jarzmem {cyfrom teuionka. VII-IX w:), w IX w. także z chwytnikicm w formie środkowego ramienia. z trzema strunami. Już w IX w cytara : chcytnikim pojawiła się również ze smyczkiem jako crwth. crotla. nicm. Kotla. zwł. w Irlandii jako instrument bardów (iys. D). (\alterium. poświadczone od IX w,, pierwotnu forma cyny (rys. E). pokięwne eymiNilonijzoU

(L 34) W XIVVXV w. wykształciło się / im-go.

luin {cMeynitoft' .    ₍₆a _ry< g) po-

Lutnia dlugo.z^kowaj/ob.    ^

Średniowiecze / instrumenty muzyczne 227

da typowi arab. rebab, z małym, groszkowatym. wybrzuszonym korpusem bez wyodrębnionej szyjki, z 3 5 strunami i płytą kołkową, może być szarpana, ale też pocierana smyczkiem {lutnia smyczkowa, rultebc. rebek)', ramieniowy lub kolanowy sposób ttzymaniu (rys. F); forma lutni z zagiętą szyjką miała duży korpus, liczne struny o większym naprężeniu (stąd odgięta komora kołkowa); dzięki Arabom trufiłu na Sycylię i do Hiszpanii (rys, G). Fidel (viella, vlola, także lyra, gelge), wymieniona już w EwangeUarzu OTFRIDA (IX w.), w formie skrzynkowej z dodaną szyjką, dopiero od XI/XII w. otrzymała wcięcia ułatwiające smycz-kowanie, występowała w bardzo różnych formach. 3-6 strun, częściowo burdonowych (zob. s. 38). opierana na ogół na lewym ramieniu (rys. H), także prostopadłe do tułowia, lira korbowa [orgunistrum), od IX w., 3 struny (później do 6), które były jednocześnie pocierane przez obracane korbą koło; większe instrumenty osiągały długość do 180 cm i były przeznaczone dla dwóch muzyków (rys L, przedstawienie plastyczne, Santiago de Compostek. XIII w.); obrotowe tangemy (dźwigienki nad literami rys L. odkryta komora tangentowa. wg rysunku z Xin w.) w podniesionej pozycji dotykały strun; przy kwintowo-oktawowym stroju strun (d a tfl) powstawały brzmienia paralelne, jak w dawnym organum (stąd organLstrwn). Tan-geniy mogły mieć inną konstrukcję i dotykać tył-ko jednej struny (melodia), a brzmienie pozostałych strun było niezmienione (burdon). Mooochord. I strona z przesuwanym progiem do demonstrowania proporcji interwałowych li 2:3 itpi; zamiast przesuwanego progu używano też wielu stałych, które dotykały struny przez naciśnięcie dźwigni (klawisza), rys K: tak powstał klawikord (zob. s 36). w wypadku większej liczby strun nazywany ptdythoniem. Instrumenty dęte i organy przeważnie zachowały swą antyczną postać:

" róg (rzym. cornu), jako muły róg naturalny z metalu, rogu zwicrzącego {bujdę. starowyso-koniem, herhorn, IX w., zoh. $.48) łub z kości słoniowej (olifmit);

-    trąbka (rzym. tuba. starowysokoniem. trumba. średniowyso koniem. trumpei) z suwakiem jako puzon (zob, s 50);

Instrumenty podwójnostroikowc: ualauji i Platerspiei (/ komorą zadędowąl. od W » Bomhart;

-    flety, podłużne (dzióhkowc), poprzeczne ora/ Het podwójny. syrin.\ (fletnia Pana) i piszczałka jednoręczna;

_ dudy. od IX w„ z I -2 piszczałkami metodycznymi i burdomtmi (s >4. rys. D);

-organy, od VIII w naZachodzieM** pozytyw oraz przenośny portaiyw (rys J; zoft i 59), Instrumenty perkusyjne, ja* w uniyku nu obua-rzc wokół Morza Śródziemnego: bębenek ręcx-ny. bębenek z brzękudełkumi. mały kocioł, tafcie. talerzyki widełkowe, irójkąi dzwony kle-

kotki, klaskanki. grzechotki